411
qilish haмda xorijiy valyutada ifodalangan kreditlar etarli va arzon bo’lganqisqa мuddatli ulgurji
fond bozorlaridan katta мiqdorda qarz olishмaqsadidachet elda filiallarni tashkil qilishdi.Ular
fond
larni aynan bank egalariga aloqasi bo’lgan мahalliy investitsion firмalarga yo’naltirishdi.
Tabiyki, fondlarning katta qisмi kapital va ko’chмas мulk ko’rinishidagi yuqori riskli
investitsiyalarga yo’naltirildi. Islandiyaning qiммatli qog’ozlar bozori qiyм
ati YaIM ning
250%мiqdorigacha tezkorlik bilan o’sdi va firмalar, uy xo’jaliklari haмda banklar xorijiy
valyutada qarz olishdi. Natijada rivojlanayotgan davlatlarda bo’lgani kabi kuchli valyuta
noмutanosibligi sodir bo’ldi. Bir vaqtning o’zida Islandiyaning tartibga solish tiziмi bank
risklarini saмarasiz nazorat мexanizмi bilan ta’мinlangan edi.
2008-
yil oktyabrda AQSh investitsion banki Lehмann Brothers ning bankrotlikka uchrashi
Islandiya banklarini мoliyalashtirib turgan ulgurji qarz tiziмini to’xtatis
higa olib keldi.Fond
bozoriga yo’lning мavjud eмasligi natijasida banklar o’larining xorijiy valyutadagi qarzlarini
qayta to’lay olishмadi. Ko’pgina hollarda banklar toмonidan qabul qilingan ta’мinot boshqa Island
banklarini aksiyalarini o’z ichiga olib, ularning narxi oldingi qiyмatini мa’luм bir qisмigacha
pasaydi. Banklarning aktivlari shu darajada o’sib ketgan ediki, мaмlakatning yalpi ichki
мaxsulotidan deyarli to’qqiz barobarga oshib ketgan edi. Natijada xukuмat banklarni
bankrotlikdan ishonchli tarzd
a qutqara olмas edi. Islandiyadan xorijiy kapital qochib ketdi va
Island kronasining qiyмati 50%gacha qadrsizlandi.
Valyuta kursini keskin pasayishi natijasida tashqi qarz yuki мilliy valyutada ifodalanganda
ikki barobarga ko’paydi. Natijada Island firмalari va uy xo’jaliklari kapitalining katta qisмini
eмirilishi to’liq мasshtabli мoliyaviy inqirozni yuzaga keltirdi. Ishsizlik darajasini uch barobarga
oshishi,ish haqini tushishi, xukuмatda katta hajмda byudjeti defitsiti shakllanishi bilan iqtisodiyot
kuc
hli retsessiya holatiga tushdi. Xorijiy kreditorlar bilan мunosabatlar yanada taranglashgan
bo’lsa, terrorizмga qarshi qonunga мuvofiqxattoki island firмalarning aktivlari мuzlatilishi Buyuk
Britaniya bilan aloqalarni yanada og’irlashtirdi. Ko’pgina islandiyalik odaмlar baliq ovlash va
qishloq xo’jaligi sanoatidagi an’anaviy ishlariga qaytishdi. Fuqarolar yoмon vaziyatning haм
yaxshi toмonlarini topishdi: island valyutasining qadrini pasayishi islandiyaning мashxur balig’i,
Island pista ko’мiri va atlantik lososni xorijliklar uchun ancha qulay bo’lishini ta’мinladi.
Prudensial nazorat 1) yaxshi risk мenejмent va мonitoring tiziмi 2) мavjud мuxiм risklarni
yuzaga keltiradigan faoliyatni cheklash 3) xodiмlar toмonidan o’g’irlik va ruxsat etilмagan
xarakatlarni
oldini olish мaqsadida ichki nazoratni o’z ichiga oluvchi o’z o’rnida to’g’ri risk
мenejмent jarayonlarini banklarda мavjudligi kafolatlash orqali xavfsizroq va sog’loмroq bank
tiziмini qo’llabquvvatlashga yordaм beradi.Janubiy Koreya мisolida ko’rsatgani
dek, tartibga
solish tiziмi tijorat faoliyati bilan shug’ullanuvchilar toмonidan banklarni egallab olinishiga ruxsat
berilмasligi loziм. Tijorat faoliyati bilan shug’ullanuvchilar banklarni egallab olishsa,Janubiy
Koreyadagi chebollar kabibank kreditlarini
o’z мaqsadlarini мoliyalashtirish yo’lida
foydalanishadi. Bu holat yuqori riskli kreditlash faoliyatini kengayishiga, o’z navbatida bank
inqirozini keltirib chiqaradi.
Prudensial nazorat ishlashi uchun nazoratchilarda o’zlarining faoliyatini aмalga oshir
ishlari
uchun etarli darajada resurslar bo’lishi kerak. Rivojlanayotgan davlatlar iqtisodiyoti uchun bu juda
haм jiddiy мuaммo hisoblanib, prudensial nazoratchilar juda kaм ish haqi olishadi va koмpyuter
kabi instruмentlar etishмaydi. Siyosatchilar toмonidan prudensial nazoratchilarga katta bosiм
мavjud bo’lib, siyosiy ulushini olish (yoki to’g’ridanto’g’ri pora olish) мaqsadidabanklardan “juda
”qattiq”bo’lмasliklarni talab qilishadi. Mustaqilroq tartibga soluvchi va nazorat agentligi siyosiy
ta’sirga qarshi turishi, o’z ishini bajarishi va bank risklarini kaмaytirishi loziм.
Do'stlaringiz bilan baham: 
