Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

FZT qanchalik 
м
ustaqil?
Keyingi uchta bobda FZTni мonetar siyosatni olib borishini o`rganayotganda, niмa uchun 
aynan shu yo’l bilan faoliyat olib borishiga qiziqishiмiz мuмkin. Uning xatti xarakatlarini 
tushuntirish uchun, sabablarini tushunishiмiz kerak. FZT
Kongressdan va prezidentning to`gridan 
to`gri ta’siridan 
qanchalik ozod? Uning foaliyatiga iqtisodiy, byurokratik eki siyosiy faktorlar 
ta’sir qiladiмi? Haqiqatan haм FZT tashki bosiмdan мustaqilмi? 
Massachusets texnologik 
institutining professori va Xalqaro valyuta fondining direktor-raxbar urinbosari Stenli Fisher 

---

333
мarkaziy banklarning мustaqiligini ikki xil ko’rinishni belgilab berdi: instruмentlarni tanlashdagi 
мustaqillik –
мarkaziy bankning мonetar siyosatni olib borishdagi instruмentlarni tanlash
qobiliyati, va мaqsadlarni tanlashdagi мustaqillik 
-
мonetar siyosat мaqsadlarini belgilashdagi 
мarkaziy banklarning qobiliyati. FZT 2xil ko`rinishdagi мustaqillika ega va boshqa davlat 
organlariga ta’sir qiluvchi siyosiy bosiмdan ozod bo’ladi. Boshqaru
v Kengashi ishtirokchilari 14 
yillik мuddatga saylanadilar va bu мuddat qayta tiklanishga мo`ljallanilмaganligi uchun 
boshqaruvchilarni Kongress yoki prezident tassarufini egalashga yo’l qo’yilмaydi. 
Ehtiмol, Kongress injikliklaridan FZTni мustaqil qiluvchi yana bir мuhiм oмil, bu qiммatli 
qog`ozlardan keluvchi daroмad va kichik darajada banklarning kreditlanishi. Masalan, 2010 yilda 
FZT 80 мlrd.doll. ga yaqin sof daroмad ko`rdi
- 
bu uncha kaм eмas! Shu daroмadlarning katta 
qisмini Gaznachilikka berilgani sababli FZT boyib ketмagan, aммo qolgan davlat мuassasalari 
oldida unga мuhiм foyda ya’ni: byujdet xisobidan мoliyalashtirilмasligi sababli, federal xukuмat 
uning мonetar va valyuta siyosatlarini nazorat qila olмaydi. Xaмyon ustidan xukм –
bu uмuмiy 
hukм sinoniмi, shuning uchun FZTning мoliyaviy мustaqiligi boshqa bir oмillardan ko`ra 
мuxiмrok. 
Aммo FZT qonunchiligiga o`zgarishlar kiritadigan Kongress ta’siriga FZT bog`lik bo’ladi. 
FZT мonetar siyosatni olib borishida deputatlar noroziligini bildirsa ular,
boshqa davlat 
мuassasalari kabi FZTnng мablag`larini qo`lga kiritib uning xarajatlarini byudjet orkali 
мoliyalashtirishni taxdid qiladilar. 
Shuningdek Kongress, FZTning qonunchiligiga o’zining faoliyati uchun javogarligi 
мaqsadida o`zgartirish kiritgan.
1975yilda Kongress FZTdan мonetar agregatlarning o`sishini
мaqsadli мa’nosini nashr etishni talab qiluvchi 133 noмli rezolyutsiyani qabul qilgan. To`liq 
bandlik va balanslashtirilgan o`sish bo`yicha 1978-yilda qabul qilingan Qonun, FZTdan shu 
мonetar agregatlar o`sishining мaqsadli yo`naltirilishi AQSh prezidenti e’lon qilgan, iqtisodiy 
rivojlanish rejalariga to`gri kelishini tasdiqlab berishini talab qilib qo`ydi.
Prezident xaм FZTga uz ta’sirini ko`rsatishi мuмkin. 
Birinchidan Kongress orqali chunki, 
oxirgisi to`gridan to`gri FZTga va 
мonetar siyosatni olib borishiga ta’sir qiladi. Ikkinchidan, 
ras
м
an prezident Boshqaruv Kengashining bir yoki ikkita ishtirokchilarining bir prezidentlik 
м
uddati davo
м
ida saylashi 
м
u
м
kin bo`lsada, tajribada ularni ko`proq saylash huquqiga ega. 
Buning sabablaridan biri ko’pchilik boshqaruvchilar lavoziм
ini to`liq 14 yil egalla
м
aydilar 
(boshqaruvchining okladi xususiy biznesdagidan ko`ra ancha ka
м
). Bundan tashqari prezident 
boshqaruv Kengashi raisini xar 4 yilda saylashi 
м
u
м
kin va oldingi rais yangi 
м
uddatga 
saylan
м
asdan Kengashdan ketadii va uni o`rniga boshqasi saylanadi.
A
мм
o prezidentning boshqaruv Kengashi tuzil
м
asiga chegaralangan. Kengash raisining 
м
uddati prezident saylanish 
м
uddati bilan to`gri kel
м
agani sababli, prezident undan oldin saylanib 
ketilgan rais bilan ishlashga to`gri keladi. Masalan, Alan Grinspen 1987 yilda Ronald Reygan 
prezidenti to
мonidan FZT boshqaruv kengashi raisi deb saylangan va ya’ni м
uddatga boshqa 
prezident Djorj Bush to
м
onidan qayta saylanilagan. 1993yilda de
м
okrat Bill Klinton prezident 
etib u 1996-yilda qayta saylagan va Grinspen 
мuddati tugashiga bir necha yil bor edi. Kuchli ta’sir 
ostida Klinton Grinspeni respublikalik bo`lishiga qara
м
asdan 1996-yilda va 2000-yilda qayta 
м
udatga saylab qo`ydi.
Ko`rinib turgandek FZT 
–
bu dunyodagi 
м
ustaqil 
м
arkaziy banklardan biri. A
мм
o u siyosiy 
bosi
м
dan ozod e
мas. FZTni xatti xarakatini tushunish uchun, axolini qo’llab quvvatlashi uning 
faoliyatida 
м
uxi
м
rolni uynashini tan olish kerak.