Xtmfmt va te bo’limiga qarashli umumta’lim maktabi o’qituvchisi ning

27-TEMA: MIYNET-TUBI RAHAT.




Erinshek adam qansha baylıǵı sonda da, onı sarıp etiw qlib, 
tamamlawı múmkin, eger miynet etpesa.
Insan sidqidildan miynet qilsa,boyib, baxıt hám ıǵbalǵa erisedi. Oqıwshılarǵa miynet,miynet hikmetleri haqqındaǵı naqıllardı úyreniwdi 
wazıypa etip beraman



28-TEMA: SUWDI UNEMLEŃ-OL TIRISHILIK DEREGI


Suw — turmıs deregi, insan salamatlıǵınń girewi. 
Adam ózin jaqsı sezim etiwi ushın tektaza ishimlik  suvidan paydalanıwı kerek. Ilimpazlar tárepinen insannıń ómiri dawam etiwwaqtinıń suw menen baylanıslı tárepleri qashannan berli úyrenilgen. Sonı inabatqa alsak,Jáhán den sawlıqtı saqlaw shólkemi maǵlıwmatlarına qaraǵanda, insanda payda bolatuǵın keselliklerdiń 90 procenti sapasız suw tutınıwdıń nátiyjesi bolıp tabıladı.
Taza ishimlik suwı — bul ápiwayılastırıp aytqanda, 
adam salamatlıǵına zálel jetkermeytuǵın , quramında qospa bolmaǵan suw. Áyne waqıtta taza ishimlik suwı mashqalası óziniń aktuallıǵını joǵatpaǵan. Jer sharı xalqınń kóbeyiwi jedel pátdakesheyotgan bir waqıtta, turmıstıń barlıq iskerlik tarawılarında suvga bolǵan mútajlik dakem-kemnen asıp barmaqta. Bul bolsa óz gezeginde global  suw daǵdarısına, yaǵnıy dushshı suw jetiw masligiga alıp kelip atır. Dushshı suwdiń tutınıw dárejesi dúnya xalqı ósiw tezligiden eki ese joqarı. Sol sebepli qánigeler pikricha, 2025 jılǵa kelip dúnya boyınsha 3, 5 milliard insan (bul Jer sharınıń shama menen yarım xalqı degeni) taza ishimlik suw jetispewshilikti  sezedi. Boz ústine házir onıń kópshilik  bólegi awıl xojalıǵıǵasarıplanıwın  inabatqa alsak, jáhándagi milliardlab kisiler taza ishimlik  suwınan paydasız qalıp, ekologiyalıq hám gumanitar apattı basdan keshirip atır. Mashqalanıń taǵı bir qáwipli tárepi sonda, bul tábiy resurs «qora altın» ga salıstırǵanda, yaǵnıy neftdan aldınlaw tawsılıw múmkinshiligı joq emes. Bunda másele onıń kólemi menen baylanıslı  bo'lmay, málim bul baǵdarda Jer eki polisinde da úlken rezervge iye.
2006 jıldaǵı  maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda, planetamizning 42 procent xalqıǵana taza ishimlik suwinan paydalanıp, bul nomer hár jılı eki procentke qısqarip barmaqta. Suwdiń sapasızligi hám kem tutınıw etiliwi menen baylanıslı kesellik áqibetinde hár segiz sekundada bir bópe nabd bo'larkan. Dushshı suw planetamız ulıwma suw kóleminiń tek 2, 5 payızın tashkil qilsa-de, bul kórsetkish barlıq iskerlik tarawılardı, atap aytqanda insan zárúriyatın ap-alısjıllar dawamında (25 mıń jıl) qandırıwǵa jetiwi kerek. Mashqala bolsa sonda, bul rezervnińderlik 70 procenti Arktika hám Antarktida mızlıqlarında tóplanǵan. Basqa suw dárekleri —dárya, kól hámde artezian qudıqları bolsa jáhándagi dushshı suw rezervleriniń 0, 26 payızın shólkemlestiredi, tek.
Lekin bul máselede ekologlar pikri ilimpazlarnikiga qarsı, yaǵnıy ekologiya salasındaǵı jetikekspertlerdiń búydewishe, usı júz jıllıqdıń aqırlarına kelip planetamizdagi ortasha jıllıq temperatura sel'siy dárejesi boyınsha úsh gradusqa kóteriledi. Nátiyjede muzlar eriwi tezlaship, bul Al'pdagi taw dizbesi mızlıqlarınıń joq bolıp ketiwine sebep boladı. Qısqası,zamanagóy ilimiy teoriyalarga  tıykarlanıp aytiw múmkin, global jılıw áqibetinde máńgi muzlıqlardıń  aldınan eriwi júz beredi. Bunnan kórinip turıptı, olda, insaniyat ilim jetiskenlikleri tiykarında taza ishimlik suwı mashqalasına birge sheshim izlewi kerek.