Xoshimov, S. Saidaxmedov elektr yuritma

dVj 
1 dm^S,) 
2 _
nij (S;) ^
2
Jg 
^ i 
Ф F qdi Pi > 
0*43)
bu erda: S, va v, - tizim barcha harakatlanuvchanlik darajalari 
bo‘yicha ilgarilanma siljish va chiziqli tezlik.

---

II bob. О ‘ZG ARM AS TOK DVIGATELLARINI 
ROSTLASH XUSUSIYATLARI VA MEXANIK 
TAVSIFLARI
2.1. UMUMIY HOLATLAR
Elektr yuritma nazariyasida tez-tez foydalaniladigan asosiy 
tushunchalarga izoh berib o‘tamiz.
Elektr dvigatellar uchun o‘matilgan ish rejasida olingan 
oo 
= f( M d)
bog‘lanish 
mexanik tavsif
deb ataladi. Ma’lumki, bun­
day funksional bog‘lanish elektr mashinasi dvigatel rejimida ish- 
lagandagina mavjud bo‘ladi. Bu rejimda yakoming aylanish 
tezligi ijrochi mexanizm tomonidan mashinaga qo‘yilayotgan 
reaktiv yuklama momentining funksiyasi bo‘lib qoladi.
Lekin elektr mashina tarmoqqa energiya berib tormozlash 
rejimida ishlayotganda, u generator rolini bajaradi. Bu holda 
mustaqil o‘zgaruvchi sifatida, tashqi ta’sirlar o‘zgarishi natijasida 
o‘zgaradigan tezlik funksiyasi sifatida elektromagnit moment 
qaraladi.
Shunday qilib, amalda, dvigatelning ish rejimiga bog‘liq hol­
da to 
=f (M d)
hamda 
Md
= / (со) funksiyalar mavjud bo‘lsa-da, 
elektr yuritma nazariyasida bitta turdagi bog‘liqlik со = /
{Md)~
mexanik tavsif ko‘riladi va tasvirlanadi, bu yerda: 
Md
- elektro­
magnit moment. Bunda elektr mashinaning po‘lat qismidagi 
isroflar statik moment bilan jamlanishi ko‘zda tutilgan.
Dvigatelning mexanik tavsifi elektromexanik tizimining o‘r- 
natilgan rejimidagi ish sifati va samaradorligini to‘la yoritadi. 
Ular yana dvigatelning tezlanishi va sekinlanishini aniqlaydigan 
ortiqcha dinamik momentni tavsiflab elektr yuritmaning dinamik 
rejimiga ta’sir ko‘rsatadi.
Mexanik tavsiflar «tabiiy» va «sun’iy» bo'ladi. Tabiiy me­
xanik tavsif ta’minlovchi tarmoqning normal ko‘rsatkichlarida 
mashina zanjirlarida qo‘shimcha qarshiliklar bo‘lmaganda va 
nominal ulanish sxemasida olinadi. Dvigatelning qolgan hamma 
mexanik tavsiflari sun’iy deb ataladi.

---

Mexanik tavsifdan tashqari ko‘p hollarda co=/(7) bog‘la- 
nishni ko‘rish qulay bo‘lib, bu yerda: / - yakor (rotor) toki. 
Dvigatelning bunday tavsifi elektromexanik tavsif deb ataladi. 
Qiyalik koeffitsiyenti /? bilan tavsiflanadigan yuklama momenti 
tezlik o‘zgarishiga ko‘ra mexanik tavsiflari quyidagi to‘rt guruhga 
bo‘linadi:
Absolut qattiq tavsiflar (2.1-rasm, 
a
dagi 
1
tavsif) mos ra­
vishda aylanma va ilgarilanma harakat uchun:
P
= 
Sco/SM
- *
0; P
= 
Su/SF 
0,
(2.1)
bu yerda: