Xos xususiyatlari

E’tiqod, iqror va amal
. 
E’tiqod dinga ichdan chuqur ishonadi ; iqror –so’zda buni tan olish ; amal-
yaxshi ishlar bilan isbotlash. 
Alisher Navoiyning «Maxbub ul qo’lib» asarida ushbu satrlarni ukiymiz 
. «Vafosizda xayo yo’q, xayosizda vafo yo’q. Har kimda bu ikki yo’q iymon 
yo’q va har kimda iymon yo’q-ondin odamiylik kelmak imkoni yo’q» ya’ni 
iymonsiz odam emas. 
Xalqimizda ilmiy so’zi keng qo’llanadi, juda nurli va utkir tushunchalarni 
bildiradi. Xalqimizda «Iymonsiz» deyishdan ortik haqorat bo’lmasa kerak. Bu 
haqorat zamirida xudoga ishonch etiqot yo’q, xudodan dindan qaytgan, daxriy 
ma’nolaridan tashqari vijdonsiz,vijdonpurush, yaramas, razil, diyonadsiz 
tushunchalari ham ifodalanadi. 
Bizningcha zamondoshimiz bo’lishi iymonli odamni qisqacha shunday 
tasvirlash mumkin. Etikodli, o’zining aniq masalalarga ega, taqvodor, ximmatli, 
oriyatli, or-nomusli, sharm-xayoli, vijdonli, andishali, insofli va shu kabi 
fazilatlar soxibidir.

---

 Adolat so’zligi mazmunidan poklik, to'g'rilik, haqiqiy mujassamdir. 
Adolat bo’lgan joy gullab-yashnagan, xalq erkin bo’lgan adolat oyok osti
qilingan joylari esa razolat kuyib surib, jamiyat tubanlikka yuz tutgan. Adolat 
bo’lmagan joydan norozilik, adolat, ziddiyat, qarama-qarshiligi paydo bo’lishi
muqarrar. Musulmon kishi adolatli bo’lishi eng kerakli hislatlardan deb
hisoblaydi. Ollox taolo bandalarini adolatga, yaxshilikka va qarindoshlariga
gamxur va mexribon bo’lishiga buyuradi. Adolat dinimizda ardoklangan
engulug’ hislatlardan biri. Bandasini yaratgan zaminni tolib unga
buysunishlikni, uning Alloxga nisbatan qilgan adolatidir.
Agar uni tanimasa, bandalik qilmasa adolat mezonini qattiq bo’zgan
bo’ladi. 
Adolat Alloxni tanishda, kishilar o’rtasida hukm chiqarganda, oila
farzand o’rtasida odillik bilan ish tutishida va boshqa ko’rinishlarda namoyon
bo’ladi.
Insof iymon tuyg’usi, diyonat mezoni Amir Temur hayotining
mazmunini tashkil etadi.
Olamning yarmiga jaxongir ersada ulug’ qudrat, zo’rlik-zo’ravonlikda
emas, aksincha adolatda ekanligini anglagan. 
Buyuk ajdodimiz Amir Temur aytganlaridek «Bir kunlik adolat yuz
kunlik toat-ibodatdan afzaldir».
Adolatparvar insondagi utkir aql, sof muloxaza, toza kungil, oliyjanob
va mard ekanini ko’rsatib turuvchi dalildir. Dunyoda adolatparvarlikdan ko’ra
ko’rkamrok xulq va tabiat yo’q va undan ko’ra sharaflirok hislat va ikbol, 
ta’sirlirok naf qiluvchi narsani topish amri maxol.
Adolatli bo’lish so’zida turish, qat’iylik demakdir. Adolatli kishi soglom
bo’ladi, xavf-xatar va qo’lfatdan uzoq bo’ladi.
Adolatli bo’lish-odobning ustuni, insoniylikning asosi hisoblanadi. 
Adolatli aytilgan so’z aytuvchiga ham, eshituvchiga ham manfaat yetkazadi.
Inson kamolotining fazilatlaridan hisoblangan adolat tushunchasi va
adolat tuyg’usi Navoiy donishmandligining asosini tashkil etadi. Ongning
mavjudligi adolatning mavjudligidir.
Navoiy tafakkur dunyosining bosh mezoni ham xuddi adolat bo’lgan.

---

Donolar xikmatiga amal qilgan yurtboshimiz I.A.Karimov adolat
masalasini baland ko’tarib, undan o’z xalqini baxramand etmokda.
Uning munavvar yog’dularidan, adolat nuridan baxra topgan xalqimiz
Vatan bog’ini obod qilib, tinch va osuda hayot kechirmokda.
Or-nomus va qard-qimmat boshida axloqiy kategoriyalar bilan bir
qatorda shaxs bilan jamiyat o’rtasidagi munosabatlarni tartibga soladi, 
ishchilarning xulqiga ta’sir ko’rsatish vositasi bo’lib xizmat qiladi.
Or-nomus kategoriyasi ijodining jamiyatdagi o’z qimmatini anglashi
hamda bu qimmatining jamiyat tomonidan tan olinishini ifodalaydi. Or-nomus
axloqiy tushuncha sifatida ishchida shaxsiy ijtimoiy ahamiyati va ximmati
hosil bo’ladigan fazilatlarning, ya’ni jamiyat. Baxt-saodati va uning
taraqqiyoti uchun zarur bo’lgan fazilatlarning mavjudligini ko’rsatadi.
Or-nomus tushunchasi shaxsiy qard-qimmatni anglatishini o’z ichiga
oladi. Bu axloqiy tushunchalar bir-biri bilan uzviy aloqada va ko’p jixatdan
bir-biriga o’xshaydi.
Or – bu o’ziga nomunosib yoki ko’rilmagan ishdan, narsadan xijolat
tortish, uyalish, uyat va nomus qilish tuyg’usidir. Bundan o’z o’rnida hozir
qilish yoki bo’lmasa obru e’tibor, fikrlanish ma’nolarini ham bildirish
mumkin. Oriyat – bu or-nomusdan tashqari izzat-nafs, qadr tuyg’usidir. Odatda
oriyatli odamlar o’zlari va oilalarining izzat-nafslarini yuksak tutadilar va
o’zgalarni ham qadrlay biladilar.
Nomus – bu iffat, bokiralik ma’nolaridan tashqari o’z mavqeini saqlash, 
ulug’lash va ardoklash, xijolat tortish tuyg’ularini, oila va ajdodlar sha’niga
turmushini ma’nosini ham ifodalaydi. Odatda nomusli odam ma’naviy 
qadriyatni moddiy boylikka almashishni o’ziga ep ko’rmaydi.
1991 yil 1 sentyabrda o'zbek xalqiga baxt qo’lib boqdi. Xalqimiz uzoq
asrlar davomida inqik bo’lib kutgan orzusi mustaqillikka erishdi. Istiklol
tufayli urf-odatlarimiz, qadriyatlarimiz qayta tiklandi. Natijada farovonlik, 
osoyishtalik baxtiga erishdik. Bugungi kunda har bir O'zbekistonlik o’zini
ona yurtining ajralmas bo’lagi deb his qiladi va undan faxrlanadi, ya’ni o’zini
baxtli deb biladi. Baxtli bo’lish orzusida yashagan kishining qalbi pok
bo’lishi, o’z nafsini tarbiyalash, yaxshi ishlarni bajarishni odat qilishi zarur.

---

Kishilar boshqalar bilan bo’lgan munosabatlari o’z muvaffaqiyatlariga
erishganlarida, ijodiy ishlaridan mamnun bo’lganlarida o’zlarini baxtli sezadi.
Shuning uchun ham xalqimizda «Kishining baxti-bir bilagi», «Baxt
yo’lda emas, qo’lda», «Baxtli odam izlama, baxt yo’lini izla» kabi maqollar
mavjud.
Hamma narsa bo’la turib, obrusi bo’lmagan odam eng baxtsizdir. Kishi
qalbidan joy olish eng ulug’ baxt. Baxtni sovg’a qilib bo’lmaydi.
Har bir kishi o’zini baxtli bo’lishini orzu qiladi. Ammo baxtli bo’lish
hammaga ham nasib etavermaydi. Baxtli bo’lgan kishilar hayotiga nazar
tashlang. Ularning ko’pchiligi mehnat bilan hurmat qozongan. 
Hayotda oilani tinch – totuvligi, farzandlarining kamoli ham katta baxt. 
Shu bois har bir kishi uchun oila baxtdan ulug’ baxt bo’lmasa kerak.
Abdulla Kaxxor baxt haqida shunday yozadi:»Baxtni birovlarning
ostonasidan izlashning o’zi baxtsizlikning boisi»Baxtli kishi doim kuvnok
yuradi. Uning aqli ilmi – baxt hammasidir. 
Axloqiy etikaviy muammolar qatorida yashashidan maqsad va
hayotining ma’nosi haqidagi, insonning va vazifasi haqidagi, kishilar
hayotining maxfiy sirlari va murakkabligi haqidagi masala markaziy
o’rinlardan birini egallaydi. Hayotning ma’nosi muammosibuyicha hayot
faoliyatning umumiy yo’nalishi to'g'risidagi masalalar. Hayot bemani
bo’lmasligi uchun nima qilmay, qanday yashash kerak degan savolga javob
izlash har bir kishining dikkat markazida bo’lib kelgan va turadi, axir kishi
nimanidir o’zgartirish uchun va shu bilan birgalikda o’zini bunday
o’zgartirishlarga qobil shaxs sifatida qaror topshirish uchun dunyoga kelgan. 
Etika ishonch hayotini tan olgan holda faqatgina hayotini to'g'ri
tushinishga kishiga ishonch bagishlaydi, uning xulqiga, yurish turishiga
maqsad sari to'g'ri yo’nalish beradi deb hisoblaydi. 
Hayotning haqiqiy ma’nosi «Yashashningn siri» jamiyat rivojlanishining
yetilgan vazifalariga qoyib berishdan, ijodiy mehnatdan iboratdir. 
Inson o’z hayotining oqilona asosini va vazifasini, o’z istikbollarni, 
butun afoliyatiga ko’ra bilimi anglashishi va utshinishi kerak. Agar maqsadni
oshirish yo’lida inson birma – bir o’tib bo’lmas to’siqqa uchrasa, u o’z hayot
ma’nosidan maxrum bo’lmasligi uchun umumiy hayotiy yo’liga muofiq

---

keladigan boshqa olijanob maqsadlarni qanchalik olijanob, sakson bo’lsa
hayotning ma’nosi shunchalik teran va ahamiyatlirok bo’ladi. 
Birok inson hayotining ma’nosi faqat jamiyat baxt saodatga
erishganligiga bog’lab qoyish yaramaydi, hayotning ma’nosi o’z – o’ziga
xizmat qilishda ham, shaxsiy baxtga erishishda ham namoyon bo’ladi.