Xorijiy tillar va gumanitar fanlar fakulteti

mavzu: Amaliy tilshunoslik.Lingvistik metodlar va eksprimental usullar

(2 soat)
Reja:

1. 
   Amaliy tilshunoslik tilshunoslikning bir sohasi sifatida.
   
2. 
   Lingvistik metodlar va eksprimental usullar
   

Tayanch so'z va iboralar: amaliy tilshunoslik, tarixiy tilshunoslik, qiyosiy tilshunoslik, lingvistik tadqiq metodlari, eksprimental usullar
Tilshunoslik - bu tilni va uning tuzilishini ilmiy o'rganishdir. Uning tarkibida sotsiolingvistik, psixolingvistik, hisoblash tilshunosligi, dialektologiya, qiyosiy tilshunoslik va tizimli tilshunoslik kabi ko'plab sohalar mavjud. Amaliy tilshunoslik ham tilshunoslikning bir sohasi bo'lib, tilni hayotiy vaziyatlarga ta'sir qilganligi sababli o'rganadi. Amaliy tilshunoslik nima? Amaliy tilshunoslik tilshunoslikning bir yo'nalishi bo'lib, u tilshunoslikning amaliy qo'llanilishiga qaratilgan. Boshqacha aytganda, bu tilshunoslik bilan bog'liq tushunchalarni amalda qo'llashni o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, bu til bilan bog'liq muammolarni aniqlash, tadqiq qilish va echimlarni taklif qiladigan o'rganish sohasi. Shunday qilib, bu tilshunoslarga tillarni o'qitishning eng yaxshi usullari yoki til siyosatini shakllantirishdagi mavjud muammolar kabi amaliy muammolarni tushunishga yordam beradi.
Amaliy tilshunoslik ikki tilli, ko'p tilli, disursiy tahlil, til pedagogikasi, tilni o'rganish, tilni rejalashtirish va siyosat, tarjima kabi ko'plab sohalarni qamrab oladi. Bundan tashqari, amaliy tilshunoslik ta'lim, aloqa, sotsiologiya va antropologiya kabi boshqa sohalar bilan bog'liq.
Tilshunoslik va amaliy tilshunoslik o'rtasidagi farq nima?
Tilshunoslik bu tilni va uning tuzilishini ilmiy o'rganishdir. Uning tarkibida sotsiolingvistik, psixolingvistik, hisoblash tilshunosligi, dialektologiya, qiyosiy tilshunoslik va tizimli tilshunoslik kabi ko'plab sohalar mavjud. Amaliy tilshunoslik ham tilshunoslikning bir sohasi bo'lib, tilni hayotiy vaziyatlarga ta'sir qilganligi sababli o'rganadi.Tilshunoslik - bu umumiy yoki muayyan tillardagi tilning tuzilishi va rivojlanishini ilmiy o'rganish. Bundan farqli o'laroq, amaliy tilshunoslik tilshunoslikning tilshunoslikning amaliy qo'llanmalariga yo'naltirilgan tarmog'idir. Demak, bu tilshunoslik va amaliy tilshunoslikning asosiy farqidir. Muhimi, tarixiy tilshunoslik va qiyosiy tilshunoslik kabi tilshunoslikning ayrim sohalarida tilning nazariy jihatlari ko'proq e'tiborga olinsa, amaliy tilshunoslik tilshunoslikning amaliy qo'llanilishi bilan bog'liq. Bundan tashqari, tilshunoslik asosan tilni va uning tuzilishini ilmiy o'rganishga qaratilgan bo'lib, amaliy tilshunoslik til bilan bog'liq muammolarni aniqlash, tadqiq qilish va echimlarni taklif qilishi mumkin. Shuning uchun biz buni tilshunoslik va amaliy tilshunoslikning funktsiyalari nuqtai nazaridan farqi deb hisoblashimiz mumkin.
Tilshunoslik bu tilni, uning tuzilishini va rivojlanishini ilmiy o'rganish bo'lib, fonologiya, semantika, morfologiya va pragmatika kabi sohalarni qamrab oladi. U shuningdek turli sohalarni o'z ichiga oladi va amaliy tilshunoslik ana shunday yo'nalishlardan biridir. Tilshunoslik va amaliy tilshunoslikning asosiy farqi shundaki, umuman olganda yoki muayyan tillardagi tilning tuzilishi va rivojlanishini ilmiy o'rganish, ikkinchisi tilshunoslikning tilshunoslikning amaliy qo'llanmalariga yo'naltirilganligi hisoblanadi.
Odatda lingvistik tadqiq metodlari tilshunoslikning barcha bo'limlari uchun umumiydir, ya'ni ayni bir usul bilan tilning fonetik qurilishi ham, leksik, morfologik v. b. tomonlari ham tadqiq qilinadi. Chunonchi, tarixiy tilshunoslikda tarixiy fonetika, tarixiy fonologiya, tarixiy morfemika, tarixiy sintaksis, tarixiy stilistika v. b. bo'limlar mavjud. Shu bilan birga tilning ayrim sath birlik (bo'lim, soha) larini o'rganishga ixtisoslashgan tadqiq usullari ham bor. Chunonchi, eksperimental fonetika, semantik sintaksis, lingvistik semantika. Tilshunoslikda lingvistik tadqiq metodi juda ko'pdir. Tom ma'noda tilshunoslik tarixi - bu tilni tadqiq etish usullarining bosqichma-bosqich almashinib, yangilanib borishi, bir-birini to'ldirib, til mohiyatiga chuqurlasha borish tarixidir; tilshunoslik tarixiga bag„ishlangan har qanday tadqiq va qo'llanma ayni zamonda tilning tadqiq metodlari masalalarini ham o'z ichiga oladi.
Til - juda serqirra, ko'p tomonli hodisa. Uning har bir qirrasi, tomoni alohida bir metod bilan tadqiq etiladi, o'rganiladi. Shunga ko'ra tilshunoslikda tilning taraqqiyot va o'zgarishlarini o'rganadigan tarixiy lingvistik metodlar (diaxronik lingvistik metodlar), uning nisbatan turg„un, barqaror (sinxoronik) holatini tasvirlovchi sinxronik tavsif metodlari, turli tillar orasidagi o'xshashlik va farqlarni o'rganuvchi qiyosiy (tipologik) tadqiq metodlari, tillar orasida qarindoshlik (bir tildan bir necha tillarning keib chiqishi) masalalari va tomonlarini o'rganuvchi genealogik lingvistik tadqiq metodi, ikki va undan ortiq tillarning qorishuvi natijasida yangi bir tilning paydo bo'lishini o'rganuvchi lingvistik chatishuv (interferensiya) metodlari, til hodisalari va birliklarining xilma-xil tajriba-sinov uskunalari vositasida tadqiq qiluvga moslashtirilgan eksperimental lingvistik tadqiq metodlar kabi o'nlab tadqiq usullari va shularga muvofiq ravishda tilshunoslik yo'nalishlari - tarixiy tilshunoslik, tavsifiy tilshunuslik, qiyosiy tilshunoslik, ekspeimental tilshunoslik, tipologik tilshunoslik v.h. yonma-yon yashab, bir-birini to'ldirib kelmoqda.