Xorijiy mamlakatlar iqtisodiyoti va mamlakatshunoslik

4. Dunyo mamlakatlarining yangi Iqtisodiy inqirozga qarshi kurashi
Koronavirus dunyo iqtisodini inqiroz chegarasiga olib kelib qo`ydi va bu asrning eng jiddiy voqeasi bo`lishi ham mumkin. Sayyoramiz aholisining tezroq tuzalib ketishi haqidagi hech qanday aniq ma`lumot yoki rejalarning yo`qligi, davolanish uchun xarajatlarning o`sib borayotgani ancha xavotirli holatdir.

Jahon moliyavi-iqtisodiy inqirozda markaziy banklar pul bosib chiqarib , to`xtab qolgan tizimni yurutib yuborishga muvaffaq bo`lgandi. Hozirgi inqiroz ishlab chiqarishni ham, xizmat ko`rsatish sektorini ham, talabni ham, umuman olganda butun iqtisodni ostin-ustun qilib yubormoqda.

Shuning uchun hamma aniq bir maqsadda birlashib harakatlanishi maqsadga muvofiq bo`ladi. Dunyo mamlakatlari hukumatlari inqiroz sababini bartaraf qilish, undan aziyat chekkanlar hamda biznesni

qo`llab-quvvatlash uchun yuz milliard dollarlab xarajat qilishlariga to`g`ri keladi. Bu bilan bog`liq qo`shni mamlakatlar bilan kelishgan holda tez va aniq harakat qilish kabi muammolar ham yuzaga keladi. Ayrim mamlakatlar inqirozga qarshi kurashish maqsadida pul ajratdi.

AQSHning moliyaviy paketi 10-40milliard dollardan ko`proq, Yevropa Ittifoqi 40 milliard dollar, Italiya 25 milliard yevro, Shvetsariya va Janubiy Korea 10 milliard dollardan, Misr 6 milliard dollar ajratishga va`da qilgan. Fransiya, Avstraliya, Yangi Zellandiya va Yaponiya iqtisodni xazina hisobidan quvvatlab turish uchun mumkin bo`lgan hamma narsani qilishga tayyor ekanini aytishgan. Xitoy soliqni pasaytirish va imtiyozli kreditlar hisobiga ishlab chiqarishni stimullovchi keng ko`lamli dasturni harakatga keltirdi.

Koronavirus voqeasigacha iqtisodchilar 2020-yilda dunyo iqtisodiy o`sishini 3%ga oshadi deb kutishayotgan edi. Endi esa turg`unlikni bashorat qilishmoqda. Agar yil oxirigacha iqtisodiy o`sish kuzatilmasa, dunyo taxminan 4trillion dollar miqdiorida zarar ko`radi.

Dunyodagi iqtisodiy aktivlarning 2/3 qismi AQSH , Xitoy va Yevropa Ittifoqi mamlakatlariga to`gri kelishini hisobga olsak, Yevropadagi

pasayish va Xitoydagi sekinlashuvning o`zi butun dunyo iqtisodi

tormozlanishiga yetarli bo`ladi. Agar bunga xomashyo yetkazib beradigan davlatlarda neft va metal bahosining arzonlashuvini qo`shsak, juda murakkab vaziyat yuzaga keladi.

Koronavirus tarqalishi sababli kelasi oylarda jahon YaIMining pasayishi 2009-yildan beri eng past darajada bo`lishi kutilmoqda. Shuning uchun jahon mamlakatlari hukumati koronavirus sababliyuzaga kelgan ijtimoiy-iqtisodiy inqiroz ta`sirini yumshatishga qaratilgan rag`batlantirish paketlarini qabul qilishni boshlashdi:

AQSHning Prezidenti 2,2 trillion dollarlik rag`batlantirish paketini qabul qildi. Shundan 850 milliard yirik va kichik biznesni qo`llab quvvatlash,300 milliard dollar aholiga to`g`ridan to`g`ri to`lov ajratishga, 250 milliard dollar ishsizlik darajasini kamaytirishga, 140 milliard sog`liqni saqlash sohasini rivojlantirishga yo`naltirilishi belgilab qo`yilgan. Hamma mamlakatga qaraganda ko`proq aziyat chekkan Italiya koronavirus epidemiyasining mamlakat iqtisodiyotiga ta`sirini yumshatish maqsadida mamlakati tarixida birinchi marta 750 milliard yevro ajratishga qaror qildi. Mamlakat YaIMining yarmiga teng miqrordagi bu mablag`lar avvalo, yirik va kichik biznesni qo`llab quvvatlash va iqtisodiyotni tiklashga yo`naltiriladi. Germaniya 750 milliard yevrodan ortiq va unga qo`shimcha tarzda favqulodda byudjetdan 156 milliard yevro olininshi mumkin.

Fransiya esa to`g`ridan-to`g`ri 45 milliard yevro va bank kreditlari orqali 300 mlrd yevrogacha yo`naltirishni rejalshtirgan. Rossiya koronavirus bilan bog`liq iqtisodiy vaziyatni barqarorlashtirish maqsadida 300 milliard rubl miqdorida inqirozga qarshi fond tashkil qildi. Yaponiya qariyb 1trillion dollarga teng rag`batlantirish dasturini amalga oshirishga qaror qildi. Rag`batlantirish aholiga to`g`ridan-to`g`ri to`lov ajratish, korxonalar uchun soliq va ijtimoiy sug`urta to`lovlarini kechiktirish, aholiga ishsizlik va ijtimoiy himoya nafaqasini ko`paytirish, soliq imtiyozlari va qator yengilliklarni o`z ichiga oladi.

Qozog`istonda soliq imtiyozlari va mahalliy darajada qo`llb-quvvatlashni hisobga olmaganda, inqirozga qarshi choralarning umumiy hajmi 4,4 trillion tenge yoki 10 milliard dollarni tashkil qiladi. Bundan tashqari, mehnat bozorida barqarorlikni ta`minlashga qaratilgan hamda umumiy moliyalshtirilishi 300 milliard tengega teng “Bandlik bo`yicha yangi yo`l xaritsi”ishlab chiqdi. Aholini ng ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamiga 1 minimal ish oyligi qiymati -42500 tenge (100 dollar atrofida)ajratish belgilandi. Mahalliy tadbirkorlik sub`ektlariga umumiy 1trillion tengegacha miqdoridagi kreditlar ajratish kreditning yuqori chegarasi 7milliard tewngega oshirildi.

Qirg`iziston Koronavirus epidemiyasining mamalakat iqtisodiyotiga ta`sirini yumshatish maqsadida mamlakat hukumati aholini ijtimoiy qo`llab- quvvatlash, oziq-ovqat xavfsizligini ta`minlash va tadbirkorlik sub`ektlariga hukumat tomonidan ba`zi soliq imtiyozlari va yengilliklar joriy etishga qaror qildi. Shu bilan birga Xalqaro valyuta jamg`armasi Qirg`izistonga koronavirusga qarshi kurashish uchun 120.9 million dollar miqdorida yordam ajratishni ma`qullagan⁷.