Xorijiy mamlakatlar iqtisodiyoti va mamlakatshunoslik

51

 

Ko‟rsatkichlar 

O‟lchov 

birligi 

2000y. 

2020y. 

2030y. 

2040y. 

2050y. 

Ilmiy-tadqiqot va tajriba-

konstruktorlik  ishlariga 

xarajatlarning YAIMdagi 

ulushi 

% 

1,0 

2,0 

2,4 

3,0 

3,6 

Ilmiy xodimlar soni 

Har 10 ming 

kishiga 

5,5 

12 

18 

26 

39 

Patentlar soni 

Har million 

kishiga 

20 

112 

201 

359 

643 

O‗rta  ta'lim  qamrovi 

darajasi 

% 

63 

85 

89 

94 

99 

Oliy 

ta'lim 

qamrovi 

darajasi 

% 

7,2 

24 

34 

48 

68 

Teleko‗rsatuvlar qamrovi 

Har ming 

kishiga TV 

soni 

293 

583 

644 

711 

786 

                                           

50

World Development Report. Risk and Opportunity Managing Risk for Development. 2014. World Bank. 2014. 

Р.296,297. 

51

Доклад  о  модернизации  Китая-2004.  (Чжунго  сянъдайхуа  баогао  2004).  —  Пекин.  Бэйцзин  дасюэ 

чубанъшэ. С. 112.  

---

61 

 

Internetdan  foydalanish 

darajasi 

Har 10 ming 

kishiga 

 

178 

 

2000 

 

3000 

 

5000 

 

8000 

Urbanizatsiya darajasi 

% 

36 

53 

61 

71 

81 

Kutilayotgan 

umr 

davomiyligi 

yil 

70 

74 

77 

79 

81 

Jon  boshiga  energiya 

iste'moli 

1 kishiga neft 

ekvivalentiga

,kg 

868 

1902 

2556 

3435 

4616 

Jon 

boshiga 

YAIM 

miqdori 

doll. 2000yil 

narhlarida 

840 

2451 

3992 

6503 

10593 

Jon 

boshiga 

YAIM 

miqdori  (xarid  qobiliyati 

pariteti bo‗yicha) 

doll. 2000yil 

narhlarida 

3920 

11435 

15368 

20653 

27756 

YAIMda  moddiy  ishlab 

chiqarish ulushi 

% 

67 

45 

37 

30 

24 

Moddiy 

ishlab 

chiqarishda 

bandlar 

ulushi 

% 

73 

49 

40 

33 

27 

 

Tahlillar, ushbu bashoratning ayrim ko‗rsatkichlari bo‗yicha Xitoy sezilarli 

muvafaqqiyatlarga  erishganligini  ko‗rsatmoqda.  Jumladan,  Ilmiy-tadqiqot  va 

tajriba-konstruktorlik  ishlariga  xarajatlarning  YAIMdagi  ulushi  2010  yilda  1,5 

foizni, ilmiy xodimlar soni 12 kishini, patentlar soni har million kishiga 100,7 tani, 

internetdan foydalanish darajasi har yuz kishiga 34,4 tani tashkil etgan

52

.  

Fikrimizcha,  Xitoy  iqtisodiyotining  uzoq  istiqboldagi  o‗sish  sur'atlarini 

baholashda modernizatsiya jarayonlariga ta'sir etuvchi quyidagi omillarni e'tiborga 

olish  zarur:  siyosiy  boshqaruv,  texnik  taraqqiyot,  iqtisodiy  rivojlanishning  siklik 

rivojlanishi va Xitoyning iqtisodiy o‗sishiga tashqi omillar ta'siri. 

Xitoy iqtisodiy rivojlansh sikllarini o‗rganish quyidagi uch vazifani ko‗zda 

tutadi:  birinchidan,  mamlakat  tiqtisodiy  o‗sishida  o‗sib  boruvchi  va  pasayib 

boruvchi tredlarning shakllanish qonuniyatlari va omillarini aniqlash, ikkinchidan, 

uning asosida iqtisodiy dinamikada yirik pasayishlarga yo‗l qo‗ymaslik maqsadida 

tavsiyalar  ishlab  chiqish,  uchinchidan,  siklik  rivojlanish  xususiyatlaridan  Xitoy 

iqtisodiy o‗sish sur'atlarini bashorat qilish. 

                                           

52

Доклад о развитии человека 2013. Возвышение Юга: человеческий прогресс в многообразном мире / Пер. с 

англ.; ПРООН. – М., Издательство «Весь Мир», 2013. С.187. 

---

62 

 

Xitoyda  amalga  oshirilayotgan  muvaffaqiyatli  iqtisodiy  islohotlar,  yuqori 

iqtisodiy  o‗sish  sur'atlari  va  doimiy  ravishda  ortib  borayotgan  iqtisodiy  salohiyat 

O‗zbekiston  hamda  Xitoy  o‗rtasidagi  o‗zaro  iqtisodiy  aloqalarni  kengaytirish 

imkoniyatlarini  yaratmoqda.  Xitoyni  O‗zbekistonning  eng  muhim  va  istiqbolli 

hamkorlaridan biri sifatida e'tirof etish mumkin. 

O‗zbekistonda  380  dan  ortiq  qo‗shma  korxona,  58  ta  yuz  foizli  Xitoy 

kapitaliga  asoslangan  korxonalar  faoliyat  olib  bormoqda.  Bundan  tashqari, 

mamlakatimizda  65  ta  yirik  Xitoy  kompaniyalarining  vakolatxonalari  ochilgan 

bo‗lib,  ular  ikki  mamlakat  o‗rtasidagi  savdo-iqtisodiy  aloqalarning  rivojlanishiga 

katta hissa qo‗shmoqdalar.

 

 

O‗zbekiston  va  Xitoy  o‗rtasida  1994  yilda  qabul  qilingan  eng  qulaylik 

yaratish rejimi amal qiladi.  

2010  yilda  O‗zbekiston  va  Xitoy  o‗rtasidagi  tovar  aylanmasi  respublika 

tashqi  savdo  aylanmasiga  nisbatan  9,6%  ni  tashkil  etgan.  Ikkala  mamlakat 

o‗rtasidagi tashqi savdo aylanmasi 2000-2010 yillarda 22 martaga oshgan (2.3.4-

jadval). 

2.3.4-jadval