Xorazm viloyati Qo`shko`pir tumani

Xorazm viloyati

Qo`shko`pir tumani

33-son umumta`lim maktab o`qituvchisi

Xo`jayeva Hovojon


Sana:

Sinf: - 9

Fan: Fizika

Mavzu: Quyosh sistemasi. Sayyoralar. Kepler qonunlari.

Maqsad: Darsni DTS talabi asosida o`tish

Darsning texnologik xaritasi.

№	Darsning maqsadi	O`quvchilarga quyosh atrofidagi sayyoralar va kepler qonunlari haqida ma`lumot berish
	O`quv jarayoninig mazmuni va vazifasi	O`quvchilar mavzuni mazmun va mohiyatini tushunib, qiziquvchanlik, topqirlik, hozirjavoblik va ijobiy qobiliyatini shakllantirish
	O`quv jarayonini amalgam oshirish texnologiyasi	Metod: Savol-javob, jamoa va yakka tartibda ishlash Vosita: Fizika darsligi. Kompyuter, Fizika fanini o`qitishda o`quvchilarga Quyoshga oid tushunchalarni shakllantirish. O`qituvchilar uchun qo`llanma. Doska, bor. Nazorat: yozma og`zaki Baxolash: Rag`batlantirish. 5 ball tizim asosida baxolash.
	Kutilayotgan natijalar	O`qituvchi. O`quvchilarning fanga bo`lgan qiziqishi ortadi. O`quvchilar o`rtasida do`stona munosabatni yaratish. O`z oldiga qo`ygan maqsadlariga erishish. Past o`zlashtiruvchi o`quvchilarning fikrlash qobiliyatini o`stirish	O`quvchi. O`quvchilar mustaqil va erkin fikrlaydi. Guruh bilan ishlashni va o`z ustida ishlashni o`rganadilar. Eslab qolish Ayta olish Ko`rsata olish ko`nikma va malakalariga ega bo`ladilar.
	Kelgusi rejalar (tahlil o`zgarishlar)	O`quvchi. Yangi pedagogic texnologiyalarni darsdaqo`llashni, ularni takomillashtirilishiga erishadi. Darsni tashkil qilishda axborot texnologiyalaridan foydalaniladi.	O`quvchi. Mavzu yuzasidan berilgan topshiriq ustida mustaqil ishlashni o`rganadi. O`z fikrini ravon bayon eta oladilar. Guruhda ishlashda jipslikka e`tabor qaratadi. Mavzu uchun qo`shimcha ma`lumotlar topishga xarakat qiladilar.

Darsning ta`limiy maqsadi: O`quvchilarga quyosh sistemasidagi sayyoralarning harakatlari va Kepler qonunlari haqida ma`lumot berish.

Darsning tarbiyaviy maqsadi: O`quvchilarda mustaqil fikr yuritishni, olgan bilimlarini hayot bilan bog`lay olishni dunyoqarashini shakllantirish, kasb hunarga bo`lgan qiziqishini tartib topdirish.

Darsning rivojlantiruvchi maqsadi: Mustaqil ishlash va u orqali bilim olishga xotirani mustahkamlashga, guruhlarda ishlash samaradorligini o`rgatish.

Dars tipi: Yangi bilimlarni berish.

Dars metodi: Noan`anaviy dars.

Dars o`tish usullari: musobaqa o`yin tezkor savol-javoblar.

Dars shakli: - kichik guruhlarda ishlash.

Dars didaktikasi:

1. 
   Jihozi: Darslik, yozuv taxtasi, tarqatma materiallar, tezkor savollar yozilgan kartochkalar, o`quv qurollari.
   
2. 
   Texnik vositalar: kodoskop, kompyuter, videoproektor, ekran.
   

Dasning blok sxemasi:

1. Tashkiliy qism 2-daqiqa

2. Guruhlarga topshiriq berish orqali o’tilgan mavzuni so’rash 8-daqiqa

3. Yangi mavzu bayoni 11- daqiqa

4. Mavzu mutahkamlash 20-daqiqa

dars yakuni

1. Golib g uruhni aniqlash va o’quvchilarni baholash 4-daqiqa

2. Uyga vazifa

Darsning shiori

“To’xtama o’qi, o’rgan Koinot ilmni zero tinmay aylanar Kurrai zamin”

Dasning borishi

A) Tashkiliy qism o’quvchlar bilan salomlashish davomatni aniqlash

B) O’tilganlarni takrorlash

Sinf o’quvchilaring 3-ta guruhga bo`lamiz taxtaga osib qo’yilan ma’lumotlar.

1. Vaqtni o’lchadigan soatlarning turlarini ayting?

2. Nol hisob boshi sifatida qayer olingan?

3. Taqvim nima?

4. Hozigi kunda qaysi kalendar ishlab turibdi?

5. Jahon vaqti deb qanday vaqtga aytiladi?

6. O’zbekistonda Grigoriy taqvimiga qachon o’tilgan?

Guruh o’quvchilari taxtadagi savolarga bergan javoblariga qarab ragbatlantiruvchi kartochkalar bilan taqdirlanadi.

Yangi mavzu bayoni

Quyosh va uning atrofida aylanib yuruvchi barcha osmon jimlari Quyosh sistemasini tashkil etadi. Quyosh gazlardan ya`ni vodorod va geliy gazlaridan tashkil topgan.

Quyosh yoshi 5 milliyard yil. Quyosh yadrosidagi harorat 16-20 mln ⁰C sirtidagi harorat esa 6000 ⁰C atrofida yirik osmon jismlari bo`lgan 9 ta sayyora va ular atrofida aylanib yuruvchi 100 dan ortiq tabiiy yo`ldoshlar, 40 mingtagacha astroidlar, 2 mingga yaqin kometalar va boshqa turli hildagi osmon jismlari mavjud.

Quyosh:

1. 
   Merkuriy
   
2. 
   Venera
   
3. 
   Yer
   
4. 
   Mars
   
5. 
   Yupiter
   
6. 
   Saturn
   
7. 
   Uran
   
8. 
   Neptun
   
9. 
   Pluton
   

Quyosh atrofida bu sayyoralar sayr qilib yuradi.

Quyosh sistemasidagi syyoralar haqida ma`lumotlar.

№	Sayyoralar	Quyoshdan uzoqligi mln. km	Diametri km	Quyosh atrofida aylanish davri	O`z o`qi atrofida aylanish davri	Tabiiy yo`ldoshlar soni
1	Merkuriy	57,91	4878	88 sutka	59 sutka	-
2	Venera	108,21	12100	225 sutka	243 sutka	-
3	Yer	149,6	12712	365,25 sutka	24 sutka	1
4	Mars	228	6776	687 sutka	24,5 soat	2
5	Yupiter	778,3	1426000	11,8 yil	9,79 soat	67
6	Saturn	1427	120200	29,46 yil	10,65 soat	60
7	Uran	2871,0	52300	84 yil	17,24 soat	27
8	Neptun	4504,4	50100	165 yil	16,11 soat	13
9	Pluton	7428	2150	246,08	6,3872 soat	1

Sayyoralar o`zidan nur chiqarmaydi. Biz ulardan qaytayotgan quyosh nurini ko`ramiz. Hozirgi kunda yerdan boshqa barcha sayyoralarda yashash uchun sharoit yo`q. Quyoshga eng yaqin va kichik bo`lgan Merkuriy, geliy, vodorod, kislorod, neon va argon gazlari bilan o`raglan. Merkuriyda kunduzi 430 ⁰C issiq, kechasi esa -160 ⁰C sovuq.

Venera sayyorasi asosan karbonat angidrid (96 %) gazi bilan o`raglan. Temperatura kunduz 470 ⁰C kechasi 20 ⁰C issiq sayyora sirtini katta qismi toshloq va qumliklardan iborat. Venera sayyorasini “Zuhro yulduzi”, “Tong yulduzi” deb atashgan.

Mars sayyorasi korbanat angdirid va boshqa gazlar bilan qoplangan.

Kunduzi +17 ⁰C, kechasi -100 ⁰C gacha bo`ladi. Kuchli qum bo`roni ko`tariladi. Uzoq vaqt osmonda suzib yuradi. Eng katta sayyora yupiter sayyora massasini ko`p qismi vodorod massasidan iborat. O`rtacha temperature -163 <sup>0</sup>C sayyorada ko`rinmaydigan halqa mavjud. Halqa chang va muz parchalaridan iborat bo`lib, sayyora atrofida aylanib yuradi.

Saturn sayyorasi vodorod, geliy, metan va boshqa gazlardan tashkil topgan. O`rtacha temperature -178 <sup>0</sup>C. Saturn halqasi ko`rinib turadi.

Uran sayyorasi vodorod, geliy, metan, ammiak gazlaridan iborat.

O`rtacha temperatura-210 ⁰C.

Neptun sayyorasi vodorod, metan, ammiak gazlaridan tashkil topgan.

O`rtacha temperature-214 ⁰C.

Pluton sayyorasi siyrak, azot va metandan tashkil topgan. Yuzasi qattiq. Temperaturasi-235 ⁰C.

Plutondan ohirgi sayyora Sedna sayyorasi 2004-yil 15 martida kashf qilingan.

Sednani diametric 1290 m.dan-1770 km gacha bo`lishi mumkin. Pluton diametric 2250 km deb baxolangan.

Yerdan 10 milliyard km. Masofaa turadi. U quyoshga 13 milliyard km gacha yaqinlashadi, 130 milliyard km gacha uzoqlashadi.

1609- yilda nemis olimi Kepler 3 ta qnun siftida ifodalab berdi

1 . Har bir sayyora aylanaga yaqin bo’lgn ellips bo’ylab aylanadi va ellipsning fokuslardan birida quyosh joylashgan.

2. Sayyoraning radius –vektori teng vaqtlar ichida teng yuzalar chizadi.

3. Sayyoralarning Quyosh atrofida aylanish davirlari ko. Larning nisbati orbitalari kata yarim

O’qlari uzunligining kublari nisbatiga teng .

Darsi mustahkamlash. Darsning mustahkamlash uchun sinif o’quvchilarhing 3 guruhga ajratiladi.

O`tilgan mavzu yuzasidan slaydlar yaratiladi.

1. Quyosh guruhi

1.Quyosh qanday tuzilgan ?

2.Quyoshning lotincha nomi nima?

3.Quyosh energiyasi yo`qoladimi?

2. Zuhra guruhi

1. Merkuriy sayyorasi to`g`risida gapiring.

2. Eng katta sayyora qaysi.

3. Quyosh bilan Yer orasidagi masofa qancha

3. Astroidlar guruhi

1. Asteroidlar nima?

2.Venera sayyorasi haqida gapiring?

3.Quyosh atrofidagi eng yirik sayyoralar guruhiga qaysi sayyoralar kiradi?

Dastrning mustaxkamlash uchun klasber ham foydalanish mumkin.

































O’quvchilarning savollarga qay tarzda izoh berganlariga qarab

“Ofarin” “Barakallo” “Harakat qil” so’zlari yozilgan shakllardan tegishlisi taqdim etiladi.

Baholash: guruhlar rag’batlantirildi, faol qatnashgan o’quvchilar baholanadi.

Uyga vazifa:

43-mavzu 24-mashq

Uyga vazifa: sayyoralar tog’risida referat yozish.