Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

Тупроқлари.
 
Бухоро вилояти ўзиган хос ҳудудда жойлашган бўлиб, турли тупроқ 
типлари тарқалган. Вилоят ҳудуди денгиз сатҳидан 300
-
800 м баландликда жойлашган 
бўлиб, унинг асосий қисмини, яъни 90% ни ўсимликлар билан мустаҳкамланган дўнг ва 
жўякли қумлар, Қизилқум чўли ташкил этади. Вилоятда
тарқалган асосий суғориладиган 
тупроқларга қуйида тавсиф бериб ўтилади.
Суғориладиган сур
-
қўнғир тупроқлар
кенг тарқалган тупроқлардан бири бўлиб, улар 
тарқалган ҳудудларда сизот сувлари 5 метрдан чуқур жойлашган, кенг тўлқинли тоғ олди
текисликларининг делювиал
-
пролювиал ётқизиқлари ва учламчи платонинг элювийидан 
таркиб топган. Улар яна қадимги аллювиал текислиги оралиғидаги скелетли –
майда қисмли 
тупроқ ва қиррали чағир тошли ҳамда шағалли жинслардан таркиб топган қолдиқ юзаларда 
учрайди. Жойларда майда тупроқ қисм оралиғида шағаллар жойлашган. Айрим тупроқларда 
уларнинг пастки қатламларида гипслашганлик кузатилади. Суғориладиган сур
-
қўнғир 
тупроқлар механик таркибига кўра қумлоқ, енгил ва ўрта қумоқ механик таркибга эга. 
Қадимдан суғориладиган тупроқларда кесимнинг юқори қисми айрим ҳолларда 1,5 метргача 
қумоқли агроирригацион қатламдан иборат. Янгидан суғориладиган тупроқларда гумус кам 
учрайди. У ҳайдалма қатламда 0,6 дан 0,9% гача учрайди. Қадимдан суғориладиган 
тупроқларда 1,2 дан
1,8% гача бўлган. Умумий фосфор 0,09 дан 0,11% гача, калий эса –
1,4 
дан 2,0% гача ўзгаради. Тупроқларнинг карбонатлилиги юқори эмас. Тупроқ кесими бўйича 
карбонатлар миқдори 3 дан 6% гача фарқланади. Уларнинг тупроқ кесими бўйича тарқалиши 
генетик қатламларнинг механик таркибига боғлиқ.
Бу тупроқлар табиий шароитда кўпинча 
юқори қисми шўрланмаган, аммо пастки қатламлар шўрхок. Сур
-
қўнғир тупроқларнинг 
ҳайдалма қатлами турли даражада шўрланган (0,3
-
0,9%). Тупроқлар юқори бўлмаган 
сингдириш сиғими бўйича фарқланади (5 дан 12 мг
-
экв. 100 г тупроқда). Сингдириш 
комплексида кальций юқори, кўпгина ҳолатларда магний ва натрий юқорилиги кузатилади, 
бу эса тупроқларнинг сув
-
физик хоссаларига салбий таъсир қилади.
Кўп йиллик вегетацион 
суғориш ва шўр ювиш ишларининг
ўтказилиши натижасида 2
-
3 м. чуқурликда сизот сувлари 
қатлами ҳосил бўлишига олиб келади. Шунинг учун суғориладиган сур қўнғир тупроқлар 
вақт ўтиши билан аввал сур қўнғир
-
ўтлоқи, кейинчалик ўтлоқи тупроқларга эволюцион 

---