Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI 
–
8/2020 
146
оилавий ажримлар билан боғлиқ қадимда мавжуд бўлган қоидалар ва талабларга ўрта асрлар 
даврида ҳам қаттиқ амал қилинган. Оилавий ажримларга қарши христианлик дини 
руҳонийлари қаттиқ қарши туриб кураш олиб борганлар. Аммо ҳукмдорларнинг ўзлари 
мавжуд қоидаларни бузиб туришган ёки ўз ислоҳатлари билан ўзгартиришга ҳаракат 
қилганлар. 
Ажримлар ва қайта никоҳлар борасида Русда марказлашган давлат тузган Иван IV 
(Грозный) машҳур бўлган. Унинг никоҳида бўлган хотинларининг учтаси вафот этган. 
Тўртинчи марта уйланишига эса рус проваслав черкови монелик қилган. Аммо ҳукмдор 
тўртинчи марта Анна Калтовскаяга уйланган ва ажрашиб уни монастирга жўнатган. Иван 
Грозный бешинчи марта Анна Григорьевна исмли аёлга черковнинг руҳсатисиз уйланган ва 
у билан ҳам тез орада ажрашишган. Аммо олтинчи никоҳидаги хотини Василиса Малентевна 
вафот этиб монастирга жўнатилишдан сақланиб қолган. Россия тарихида ўз ислоҳотлари 
туфайли “буюк” шарафига эга бўлган Пётр тақдирида ҳам оилавий ажримлар бўлганлиги у 
ҳақида ёзилган тарихий манбалардан аён. Илк бор Пётр 17 ёшида Евдокия Лопухинага 
уйланган. Уларнинг ҳамкорликдаги оилавий ҳаётида уч нафар ўғиллари туғилган
. 
Бироқ 
фақат кенжа ўғли Алексейгина яшаб қолган. Кейинроқ Пётр хотинини фарзандлари ўлимида 
айблаб у билан ажрашади. 1703 йилда Пётр Марта Сквонская
билан учрашади.
Фақат 9 
йилдан кейингина у билан никоҳдан ўтади. Аввалги аёли монастирга жўнатилган Евдокия 
эса тўлов эвазига монастирдан озод бўлганлиги маълум. Ана
шу важдан Пётр ва рус 
проваслав черкови ўртасида келишмовчиликлар келиб чиқади. Аммо Пётр
ислоҳотларида 
оилавий ажримлар масаласида анча енгилликларга доир жиҳатлар бўлганлигини кейинчалак 
тарихчи Б.Н.Миронов аниқлаган. Олимнинг тадқиқотларидан аниқланишича, Пётр 
замонасида ва умуман XVIII –
XIX асрда Россияда оилавий ажримларнинг асосий сабаблари 
қуйидагилар ҳисобланган: 
1. Исбот қилинган зино
; 
2. Қўшхотинлилик
; 
3. Никоҳгача бўлган касалликнинг эр –
хотин муносабатларига таъсири
; 
4. Турмуш ўртоғининг 5 йилгача дом –
дараксиз кетиши
;
5. Турмуш ўртоғининг оғир жиноят содир этганлиги учун сургунда ёки қамоқда 
бўлишлиги
; 
6. Аёл кишининг фарзанд кўра олмаслиги важидан монастирга жўнатилиши.
Ўша давр қоидаларига кўра бир марта ажрашган инсон қайтадан турмуш қуриши 
таъқиқланган. Оилавий ажрим масалалари черковнинг назоратида бўлган. Шу сабаб ҳам 
ҳукмдорлар ва черков ўртасида бу борада зиддиятлар бўлиб турган. Россияда 1897 йилда 
аҳоли рўйхати олинганда ҳар 1000 та эркакдан биттаси, аёллардан эса, иккитаси ажрашган 
ҳисобланган. Бу кўрсаткич 1917 йилга қадар ўзгармаган. Диний идоралар оилавий 
ажримларга қарши қаттиқ кураш олиб борган. Чунки ажримлар билан диний консистория 
шуғулланган. Ажрим даъволари шундай идораларда икки ой давомида кўриб чиқилган
. 
Ўтган аср бошларидан проваслав черковининг ажримларга муносабати юмшай бошлаган. 
1913 йилдан ажримларга
янги талаб эълон қилинган. 1917 йилдаги давлат тўнтаришидан 
кейин эса, 1917 йил 1 майдаги кўриб чиқишдан кейин янги ўрнатилган Муваққат ҳукумат 
оилавий ажрим шартларига янгиликлар киритди, яъни давогарларнинг иккиси ҳам айбдор 
бўлсагина ажримга руҳсат бериш тартиби жорий қилинди. 
Оилавий ажримларнинг қисқача тарихига назар солиб шундай хулосага келамизки, 
ажримлар ҳамма замонларда ва ҳамма халқларда ҳам жамият ижтимоий ҳаётига, инсонлар 
ҳаётига айниқса ажрашган оилалар болалари ҳаётига жиддий салбий таъсир этувчи иллат 
сифатида қараб келинган ва ажримлар олдини олиш бўйича маълум бир фаолият олиб 
борилган, жамият барқарорлигининг муҳим шарти сифатида оилавий ажримлар олдини 
олишга ҳаракат қилинган.