Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

–
8/2020
255

---

XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI 
–
8/2020 
256
Шунинг учун тупроқларни оптимал суғориш режими орқали мелиоратив ҳолатини нормал 
сақлаб туриш устида тадқиқот ишлари айниқса муҳимдир. Чунки грунт сувлари сатҳининг 
кўтарилиши тупроқ NPK сини ювиб, ундаги озуқа элементлари таъминотини ўрта холатдан паст 
ҳолатга туширади ва тупроқнинг намлик 
-
ҳаво 
- 
иссиқлик режимини ёмонлаштиради.
Н.Т. Лактаев назариясига кўра сувнинг тупроққа шимилиши маълум қонуниятга 
буйсунади. К1 =Куст
) 
Н.Т. Лактаевнинг суғориш техникаси элементлари қийматлари (1978) ҳақидаги 
тавсиялари таҳлили шуни кўрсатадики, бу тавсиялар асосан автоморф тупроқлар учун 
мўлжалланган бўлиб, улар шимилиш параметрлари ҳақида оз маълумот беради: бута, b , a.
Шунинг учун биз уларни тажриба майдонида синаб кўришга мажбур бўлдик.
Гидроморф тупроқлар учун юзада жойлашган грунт сувларининг шимилиш жараёнига 
таъсири тўғрисидаги маълумотлар миллий ва чет эл адабиётларида оз учрайди. Шу билан 
бирга уларнинг қишлоқ хўжалик экинларининг сувга бўлган талаби ва улар 
ҳосилдорлигининг таъсирига оид маълумотлар анча. Суғориш нормаси суғориш 
техникасининг элементларини танлашда (грунт сувлари сатҳигача бўлган тупроқнинг 
намликни сақлаш қобилиятига қараб) муҳим кўрсаткич ҳисобланади.
Лекин
бунда, сувнинг ўсимлик ривожланиши ёки суммар буғланишга сарфи автоморф 
тупроқларга қараганда
бошқача
динамикага
эга. Грунт
сувларининг
суғоришга таъсирини 
1974 йилда В.А.Духовный кўрсатиб берган
эди. Бизнинг
мисолимизда грунт сувлари сатҳи 
вегетация даврида
ер
устидан 1.2 
- 
1.5 м
атрофида
бўлганлиги
учун суғориш режимини 
аниқлаб, уни суммар
буғланиш билан таққослаб боғлаш мураккаб
эмас. Бунинг учун
биз
суғориш техникасини ўрганиб юқоридаги
1 - 
жадвалда келтирдик. Бу жадвалдаги
элементлар 
графоаналитик усуллар ёрдамида танланиб, белгиланган суғориш схемалари режими
максимал Ф.И.К да ва эгат узунлиги 140 метр шартда
бажарилади.
Сувнинг
тупроққа 
шимилиб 
суғориш
назарияси 
тупроқнинг
гидроморф 
хусусиятларига
қараб
аниқлаштирилади,
бунда грунт сувлари сатхининг 1,2
-
1,5 м да бир хил (стабил) туриши 
шимилиш параметрларининг ҳам барқарор туришига олиб келди. Параметрларнинг
оғиши 
0,90 
–
0,92 атрофида ва
бу оғиш амалиётда
суғориш техникаси элементлари учун рухсат 
этилган
даражадан катта
эмас (1
-
жадвал).