Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар



Download 3,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet390/400
Sana14.06.2022
Hajmi3,93 Mb.
#671925
1   ...   386   387   388   389   390   391   392   393   ...   400
XORAZM MA

MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI 

9/2020
269
ravishda hech qanday ma’no yo’q. Tasodifiy tanlangan
so’zlardan m
atn yaratishda biz past sifatli 
natijaga erishamiz, shuning uchun matnlar oldindan yozilgan shablonli iboralar yordamida 
yaratiladi. Ammo bizning davrimizda, bepul foydalanish uchun kompyuter texnologiyalarining 
rivojlanish darajasi bilan, mantiqiy matnlar
ni yaratishga qodir generatorlar yo’q. 
Bu shablonli iboralarni yoki oddiy ma’nosiz so’zlar to’plamidan foydalanishga asoslangan 
generatorlar juda tor doiraga ega. Matn generatorlaridan saytlarni qidirish va optimallashtirish 
uchun foydalanish mumkin. Sifatli tahlil qilingan jurnallarni aniqlash uchun matn generatorlari 
muvaffaqiyatli ishlatilgan holatlar mavjud. 
Hududlarni doimiy ravishda kengaytirish turli xil ma’lumotlar bilan ish
lash-da 
kompyuterlardan foydalanis
h odam va mashina o’rtasida og’zaki muloqotga bo’lgan ehtiyojning 
kuchayishiga olib keladi, bu esa nutqni avtomatik aniqlashda, masalan, karnayni aniqlash, nutqni 
aniqlash va nutq sintezi kabi turli xil muammolarni hal qilishni talab qiladi. Amaliyotda inson va 
mashina og’zaki aloqas
idan foydala
nish istiqbollari juda keng. Shuni ta’kidlash kerakki, bir kishi 
o’rtacha fonetik alifbodan
sekundiga o’nga yaqin tovushni takrorlaydi va sezadi, 60 ta tovushni 
oladi va klaviaturadan kiritishda sekundiga beshta uri
sh, ya’ni talaffuzdan ikki ba
ravar kam bo
’ladi.
Biror kishi va mashina o’rtasida og’zaki aloqa tizimini yaratish uchun fonetika, til
shunoslik, 
kompyuter muhandisligi, kompyuter tizimlari nazariyasi, signallarni qayta ishlash, tizimni 
modellashtirish va axb
orot nazariyasi bo’yicha ma’l
um darajadagi bilim talab etiladi. 
Nutqni aniqlash tizimi eshitish va inson nutq organlarining modeliga asoslanadi. Shu bilan 
birga, nutq sintezatori nutqni shakllantirish jarayoni asosida modellashtirilg
an va og’zaki nutqni 
to
’g’ridan
-
to’g'ri matndan sint
ez qilishga qodir [10]. 
Ko’pgina odamlar, shu jumladan tilshunoslarning o’zlari foydalanadigan kompyute

lingvistikasining yana bir yutug’i bu elektron lug’atlar va onlayn lug’atlar hisoblanadi.
Bunday 
lu
g’atlarda siz qidirish satrini to’ldirish orqali kerakli so’zlarni tezda topishingiz mumkin bo’ladi [5, 
6, 7]. 
Hozirgi kunda deyarli har birimiz Internetdan shuningdek har xil qidiruv tizimlaridan 
(Yandex, Google va boshqalar) har qanday turdagi narsalarni topish uchun foydalanamiz. Bunday 
qidirish jarayoni 
ma’lumot olish deb ataladi. Dastlab bunday tizimlardan faqat ma’lumot olish 
uchun yanada qulayroq bo’lish maqsadida turli oliy o’quv yurtlari va kutubxonalarida 
foydalanilgan. Ammo Internet pay
do bo’lganda, ma’lumot olish juda
keng tarqaldi. Qidiruv 
jarayoni - 
bu ma’lumotlarni to’plash, qayta ishlash va taqdim etish bilan bog’liq operatsiyalarning 
ma’lum b
ir ketma-
ketligi. Qidiruv tizimi bir nechta turlarga bo’linadi: 

to’liq matnli qidiruv (matn bo’ylab)
;

metadata bo’yicha qi
diruv (hujjat nomi, muallif, yaratilish s
anasi, hajmi bo’yicha); 

rasm qidirish (rasm tarkibiga ko'ra).
Axborotni izlashning bir necha modellari mavjud, masalan, kutubxonashunoslik, semiotika, 
tilshunoslik, axborot dizayni, informatika va kognitiv psixolo
giyadan iborat bo’lgan fanlar
aro 
sohalardir. Ushbu sohaning asosiy maqsadi foydalanuv
chini axborotga bo’lgan ehtiyojini 
qoniqtirishga yordam berishdir. 
Kompyuter lingvistikasining rivojlanishi robot tizimlarining yaratilishiga asos hisoblanadi. 
Aqlli robot tizimi modellari bu turli analizatorlar
dan foydalangan holda ob’ektlarni va ularning 
holatini taniydigan va odamlar bilan aloqa qilish asosida keyingi harakatlarni aniqlashtiradi. Ushbu 
tizimlarda muammoli muhit modellarini tavsiflashga lingvistik yondashuv ishlab chiqilgan. Bunday 
model semant
ik tizimning bir turi sifatida ko’rib chiqiladi, unda sintaktik munosabatlarga 
qo’shimcha ravishda, semantik munosabatlar, ya’ni maqsadga erishish yo’lini izlashda 
foydalanishga imkon beradigan tarkibiy qismlar kiritilishi kerak. Semantik munosabatlarning joriy 
etilishi tufayli model tavsifining qisqacha ko’rinishi va ma’lum bir yo’naltirilgan se
mantik 
ma’lumotlarning o’zgarishi ta’minlanadi [8, 9]

Muayyan muammoni hal qilishda mutaxassisni qis
man almashtirish mumkin bo’lgan ekspert 
tizimlari ham mavjud. Ekspert tizimlar - bu inson-mashina tizimlari, bunda intellektual yadro, bu 
domen modellari b
o’lgan tabiiy til modellaridan nutq mashinani idrok etishi, bilish va tushunish 
vositasi hisoblanadi. Barcha ekspert tizimlari mahsulotlardan 
iborat bo’l
gan bilimlar bazasiga ega, 
ularning har biri bitta shartli operatorning oddiy dasturi hisoblanadi. Bunday sodda dasturlarda 
ketma-
ketlik dastlabki holatdan masalaning yakuniy yechimigacha o’zgar
ishi mumki
n bo’lgan 
to’plam bilan belgilanadi. Maxs
us dastur y
ordamida mahsulotlar qo’shilishi, o’zgartirilishi va 
o’chirilishi mumkin. Savol
-javob shakli foydalanuv
chi bilan tushunadigan tilda oddiy o’zaro 
ta’sirni ta’minlaydi [10].



Download 3,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   386   387   388   389   390   391   392   393   ...   400




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish