Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI 
–
9/2020
67
балиқ сеголеткаларини қўйиш масаласи ҳам олинади. Хадича кўли зоопланктон 
маҳсулдорлиги биомассаси 407 тоннани ташкил қилади. Бунинг 50% дан кўпи сореродаларга 
тўғри келади.
Йил фаслига қараб Хадича кўли зоопланктони сони ва биомассаси ўзгариб туради. 
Бундай хусусиятни Сартлон кўли мисолида ҳам кўриш мумкин (Трусеевич, 1994). Баҳорда
сув ва ҳаво ҳарорати кўтарилиши билан зоопланктон анча кўтарилиб коловраткаларнинг 
баҳорги биомассаси 18 тонна, ёзда эса 13,5 ва кузда эса 9,7 тоннани ташкил қилади, 
Cladocera
баҳорда –
120 тонна, ёзда 27,0 ва кузда эса 15,4 тоннани ташкил қилади
. Copepoda
эса бошқача баҳорда –
118 тонна, ёзда 49,5 ва кузда эса 36 тонна. Агар эътибор берилса 
зоопланктон баҳорда юқори даражали кўрсаткичга эга. Ёзда эса камайиб боради. Чунки, 
Хадича кўлида сув миқдори июнь
ойидан бошлаб камаяди. Сув камайиши билан 
зоопланктон ялпи маҳсулдорлиги ҳам пасаяди. Зоопланктон таркибини ва биомассасини 
куракоёқлилар 203,5 тонна ёки 49,8% ни ташкил
қилади. Буларнинг сони 30 –
35 минг экз/м
3
. 
Популяциянинг асосий таркибини 
Nauplii 
ва 
Copedodit 
лар ташкил қилади. Копеподаларнинг 
ёш
тартиби қуйидагича
: 
сон жиҳатдан 
Nauplii
38,7%, 
Copedodit
лар 29,3% ва вояга етган 
зотлар эса 32% ни ташкил қилади. Шохдор мўйловлилар ёки 
Cladocera
миқдори жиҳатидан 
162,4 тоннани ёки умумий маҳсулдорликнинг 39,9% ни ташкил қилади. Шохдор 
мўйловлилар популяция таркиби қуйидагича
: 
ёш зотлар 42,3%
, 
вояга етган зотлар 57,7% ни 
ташкил қилади. Агарда рақамларга эътибор берилса, 
Copepoda
ларнинг ёш зотлари
асосий 
ўринни эгаллайди. Коловраткалар эса ҳам сон жиҳатдан, ҳам биомасса жиҳатдан унчалик 
юқори кўрсаткичга эга эмас. Максимал кўрсаткич 28,56 минг экз/м
3
, биомасса 0,03 г/м
3
. Бу 
кўрсаткич ҳам март –
май ойларида кузатилади. Ёз фаслида ҳам сон жиҳатдан, ҳам биомасса 
жиҳатидан янада ҳам куракоёқлиларга тегишли
, 
шохдор мўйловлилар эса иккинчи ўринда. 
Буларнинг сони 20 –
25 минг экз/м
3
, биомасса 1,0 –
1,5 г/м
3
ни ташкил қилади. Август –
сентябрь
ойларида келиб бу гуруҳ
вакили бўлиб Ceriodaphnia reticulata ва Diaphanosoma 
brachunrum ҳисобланади. Кладофераларнинг асосий таркибини шу турлар ташкил қилади. Бу 
тубан қисқичбақасимонлар асосан июнь
ойидан бошлаб то сентябргача зоопланктон 
таркибида учрайди. Куракоёқлилардан 
Acantodiaptomus salinus
ва унинг ёш зотлари учрайди
. 
Бу турларнинг сони 35 минг экз/м
3
, 
биомассаси эса 1,8 г/м
3
. 
Зоопланктоннинг барча 
гуруҳларининг
асосий ривожланиши июнь
–
августда
кузатилади. Зоопланктон ялпи 
маҳсулдорлиги
, 
бутун Хадича кўли бўйича
, 
407,1 тонна. Йилнинг кейинги фаслларида ҳаво 
ва сув ҳарорати пасайиши сабабли
ҳайвонлар сони ва биомассаси ҳам камаяди. Чунки, барча 
организмлар, шу жумладан гидробионларнинг фаолияти ҳам сув ҳарорати билан чамбарчас 
боғлиқ. Зоопланктоннинг озиқа коэффиценти 8 га тенг. Балиқлар қайси турга хос
бўлмасин 
ривожланишнинг паст эмбрионал ривожланиш босқичида зоопланктон билан озиқланади. 
Зоопланктон, фитопланктоннинг ривожланишига асосланган ҳолда Хадича кўлининг 
бирлаштириш чора –
тадбирларини куз (октябрь
–
ноябрь) ойларида эмас, балки, апрель
–
май ойларида ўтказиш мақсадга мувофиқ
бўлади. Чунки, кузда зоопланктон сони камаяди. 
Элтиб қўйилган сеголеткалар озиқа тополмай кўпчилиги нобуд бўлади. Кўлда фақат 
маҳаллий зообентос билан озиқланадиган балиқлар: зоғора, туркистон мўйловдори, карас, 
вобла учрайди холос. Бу турларнинг асосий озуқа
компонентлари бўлиб юмшоқ сув ўтлари 
ҳисобланади. Демак, Хадича кўли
биоресурслари тўкин –
сочин, аммо ундан оқилона 
фойдаланиш маданияти йўқлиги сабабли кўл борган сари эвтрофлашиб бормоқда, бу эса
балиқ маҳсулдорлиги пасайиб кетишига сабаб бўлиши мумкин.