|
XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI
–
9/2020
269
ravishda hech qanday ma’no yo’q. Tasodifiy tanlangan
so’zlardan m
atn yaratishda biz past sifatli
natijaga erishamiz, shuning uchun matnlar oldindan yozilgan shablonli iboralar yordamida
yaratiladi. Ammo bizning davrimizda, bepul foydalanish uchun kompyuter texnologiyalarining
rivojlanish darajasi bilan, mantiqiy matnlar
ni yaratishga qodir generatorlar yo’q.
Bu shablonli iboralarni yoki oddiy ma’nosiz so’zlar to’plamidan foydalanishga asoslangan
generatorlar juda tor doiraga ega. Matn generatorlaridan saytlarni qidirish va optimallashtirish
uchun foydalanish mumkin. Sifatli tahlil qilingan jurnallarni aniqlash uchun matn generatorlari
muvaffaqiyatli ishlatilgan holatlar mavjud.
Hududlarni doimiy ravishda kengaytirish turli xil ma’lumotlar bilan ish
lash-da
kompyuterlardan foydalanis
h odam va mashina o’rtasida og’zaki muloqotga bo’lgan ehtiyojning
kuchayishiga olib keladi, bu esa nutqni avtomatik aniqlashda, masalan, karnayni aniqlash, nutqni
aniqlash va nutq sintezi kabi turli xil muammolarni hal qilishni talab qiladi. Amaliyotda inson va
mashina og’zaki aloqas
idan foydala
nish istiqbollari juda keng. Shuni ta’kidlash kerakki, bir kishi
o’rtacha fonetik alifbodan
sekundiga o’nga yaqin tovushni takrorlaydi va sezadi, 60 ta tovushni
oladi va klaviaturadan kiritishda sekundiga beshta uri
sh, ya’ni talaffuzdan ikki ba
ravar kam bo
’ladi.
Biror kishi va mashina o’rtasida og’zaki aloqa tizimini yaratish uchun fonetika, til
shunoslik,
kompyuter muhandisligi, kompyuter tizimlari nazariyasi, signallarni qayta ishlash, tizimni
modellashtirish va axb
orot nazariyasi bo’yicha ma’l
um darajadagi bilim talab etiladi.
Nutqni aniqlash tizimi eshitish va inson nutq organlarining modeliga asoslanadi. Shu bilan
birga, nutq sintezatori nutqni shakllantirish jarayoni asosida modellashtirilg
an va og’zaki nutqni
to
’g’ridan
-
to’g'ri matndan sint
ez qilishga qodir [10].
Ko’pgina odamlar, shu jumladan tilshunoslarning o’zlari foydalanadigan kompyute
r
lingvistikasining yana bir yutug’i bu elektron lug’atlar va onlayn lug’atlar hisoblanadi.
Bunday
lu
g’atlarda siz qidirish satrini to’ldirish orqali kerakli so’zlarni tezda topishingiz mumkin bo’ladi [5,
6, 7].
Hozirgi kunda deyarli har birimiz Internetdan shuningdek har xil qidiruv tizimlaridan
(Yandex, Google va boshqalar) har qanday turdagi narsalarni topish uchun foydalanamiz. Bunday
qidirish jarayoni
ma’lumot olish deb ataladi. Dastlab bunday tizimlardan faqat ma’lumot olish
uchun yanada qulayroq bo’lish maqsadida turli oliy o’quv yurtlari va kutubxonalarida
foydalanilgan. Ammo Internet pay
do bo’lganda, ma’lumot olish juda
keng tarqaldi. Qidiruv
jarayoni -
bu ma’lumotlarni to’plash, qayta ishlash va taqdim etish bilan bog’liq operatsiyalarning
ma’lum b
ir ketma-
ketligi. Qidiruv tizimi bir nechta turlarga bo’linadi:
to’liq matnli qidiruv (matn bo’ylab)
;
metadata bo’yicha qi
diruv (hujjat nomi, muallif, yaratilish s
anasi, hajmi bo’yicha);
rasm qidirish (rasm tarkibiga ko'ra).
Axborotni izlashning bir necha modellari mavjud, masalan, kutubxonashunoslik, semiotika,
tilshunoslik, axborot dizayni, informatika va kognitiv psixolo
giyadan iborat bo’lgan fanlar
aro
sohalardir. Ushbu sohaning asosiy maqsadi foydalanuv
chini axborotga bo’lgan ehtiyojini
qoniqtirishga yordam berishdir.
Kompyuter lingvistikasining rivojlanishi robot tizimlarining yaratilishiga asos hisoblanadi.
Aqlli robot tizimi modellari bu turli analizatorlar
dan foydalangan holda ob’ektlarni va ularning
holatini taniydigan va odamlar bilan aloqa qilish asosida keyingi harakatlarni aniqlashtiradi. Ushbu
tizimlarda muammoli muhit modellarini tavsiflashga lingvistik yondashuv ishlab chiqilgan. Bunday
model semant
ik tizimning bir turi sifatida ko’rib chiqiladi, unda sintaktik munosabatlarga
qo’shimcha ravishda, semantik munosabatlar, ya’ni maqsadga erishish yo’lini izlashda
foydalanishga imkon beradigan tarkibiy qismlar kiritilishi kerak. Semantik munosabatlarning joriy
etilishi tufayli model tavsifining qisqacha ko’rinishi va ma’lum bir yo’naltirilgan se
mantik
ma’lumotlarning o’zgarishi ta’minlanadi [8, 9]
.
Muayyan muammoni hal qilishda mutaxassisni qis
man almashtirish mumkin bo’lgan ekspert
tizimlari ham mavjud. Ekspert tizimlar - bu inson-mashina tizimlari, bunda intellektual yadro, bu
domen modellari b
o’lgan tabiiy til modellaridan nutq mashinani idrok etishi, bilish va tushunish
vositasi hisoblanadi. Barcha ekspert tizimlari mahsulotlardan
iborat bo’l
gan bilimlar bazasiga ega,
ularning har biri bitta shartli operatorning oddiy dasturi hisoblanadi. Bunday sodda dasturlarda
ketma-
ketlik dastlabki holatdan masalaning yakuniy yechimigacha o’zgar
ishi mumki
n bo’lgan
to’plam bilan belgilanadi. Maxs
us dastur y
ordamida mahsulotlar qo’shilishi, o’zgartirilishi va
o’chirilishi mumkin. Savol
-javob shakli foydalanuv
chi bilan tushunadigan tilda oddiy o’zaro
ta’sirni ta’minlaydi [10].
Do'stlaringiz bilan baham: |
