|
XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI
–
9/2020
145
бўладию, аммо тажрибада уни қўлламаган, бошқа кишининг эса, тажрибаси илми ва
билимига ўтган бўлади” [6,97].
Буюк давлат арбоби Амир Темурнинг салтанат тахтини бошқариш қоидалари
,
ислом
дини ва шариат қонунларига риоя қилганлиги, уни қўллаб
-
кувватлаганлиги, тарғиб
қилганлиги, мамлакат устунларини ташкил этган турли
табақа ва тоифалар билан биргаликда
иш қўрганлиги, тадбиркорлик, фаоллик, ҳушёрлик, эҳтиёткорлик билан қонунга асосланиб
иш юритганлиги,
адолат ва инсоф билан иш кўрганлиги, раият, оддий халқ аҳволидан доимо
огоҳ бўлганлиги, давлатга садоқат билан хизмат қилганларни ҳурмат қилганлиги эди.
Соҳибқироннинг қайд этишича, “Бажарилиши шарт бўлган тадбирларнинг таърифидан ва
зикридан сўнг қатъийлик, сабр чидамлилик, соғлигу сергаклик, эҳтиёткорлик ва шижоат
билан барча ишлар амалга оширилур. Давлат ишларининг тўққиз улуши кенгаш, тадбир ва
машварат, қолган бир улуши эса қилич билан бажо келтирилур. Ишбилармон, мардлик ва
шижоат соҳиби, азми қатъий, тадбиркор ва ҳушёр бир киши, минг
-
минглаб тадбирсиз,
лоқайд кишилардан яхшидир” [7,10
-11].
Улуғ мутафаккир, шоир ва
давлат арбоби, Мир Алишер Навоийнинг бутун ҳаёти
халқнинг манфаати, фаравонлиги,
эркинлиги,
маданий
-
маърифий тараққиётини таъминлаш
ғоялари билан уйғунлашиб кетган. Унинг асарларида ижтимоий ҳаётнинг хилма
-
хил,
мураккаб муаммолари, фуқаролар турмушининг реал кўринишлари
фалсафий, сиёсий ва
ҳуқуқий жиҳатдан мукаммал ифодаланган бўлиб, даврнинг воқелигини тўла даражада ўзида
акс эттирган. Алишер Навоийнинг сиёсий қарашлари унинг давлат арбоби сифатидаги
фаолияти билан чамбарчас боғлиқдир. Жамиятда ҳукм сурган
тартиб
-
қоидалар, давлатни
идора этиш усуллари, сиёсий
-
ҳуқуқий заминлари, ижтимоий ҳаёт, инсон маънавий такомили,
халқ иши учун фидойи, камарбаста бўлиш Навоийнинг сиёсий қарашларида муҳим ўрин
эгаллайди.
Навоийнинг сиёсий қарашларидаги инсоннинг ижтимоий
ҳаётдаги
мақоми, фуқаролик
маданияти ва ижтимоий фаоллигини ошириш, жамият тараққиёти ва барқарорлиги учун
хизмат қилиш борасидаги инсонпарвар ғоялари ҳақида академик В.Зоҳидов қуйидагича
таъкидлайди: “Навоий давлат ишида турганида ҳам бир пас бўлса
-
да, халқни эсдан
чиқармади. У давлатни халқ манфаатларини кўзловчи, халқ орзуларини амалга оширувчи
воситага айлантиришга, давлат арбобларини халқ хизматчиларига айлантиришга тиришди ва
унинг ўзи намуна бўлди. У давлат ишларини интизомга солишга, ҳукумат идораларини,
саройни ярамаслардан, халқ ҳисобига зарбоф тўн киювчи амалпарастлардан, фитначилардан
тозалаш, уларни фош этиш, қамчилаш учун қўлидан келганича ҳаракат қилди” [8,104].
Тарихда кишилар ижтимоий фаолиятининг жамият ва инсон такомилидаги ўрни
борасида ғоялар жадидчилик намоёндаларининг қарашларида ҳам яққол намоён бўлади.
Жадидлар ғояларида жамиятда бирлик, яъни ижтимоий ва диний муштараклик, миллатнинг
ўз
-
ўзининг англаши, жамият истиқболини яратиш, инсонни сиёсий ва ҳуқуқий фаоллигини
ошириш борасида муҳим
қарашлар ифодаланди. Жадидларнинг мазкур ғоялари инсоннинг
жамият ва сиёсатга нисбатан қарашлари, дунёқараши ва тафаккурида намоён бўлиб, ахлоқий
жиҳатдан тарбиявий аҳамиятга эга бўлди. Жумладан, А.Авлонийнинг таъкидлашича, “Ахлоқ
илмини ўқиб, билиб амал қилган кишилар ўзининг ким эканин, жаноби ҳақ на учун халқ
қилганин, ер юзида нима иш қилмак учун юрганин билур. Бир киши ўзидан хабардор
бўлмаса, илмни, уламони, яхши кишиларни, яхши нарсаларни, яхши ишларнинг қадрини,
қимматини билмас” [9,11]. Мутафаккир қарашларида инсон фаолиятидаги диёнат, ғайрат,
риёзат, қаноат, шижоат, интизом, виждон, ватанпарварлик, ҳаққоният, ибрат, садоқат ва
муҳаббат каби ижобий фазилатлар тарғиб этилган.
Мутафаккирлар сиёсий қарашларини ўрганиш орқали мамлакатимизнинг сиёсий ва
давлат қурилиши тарихининг ўзига хос хусусиятларини билиб олиш мумкин бўлади. Бундан
ташқари
давлат ва жамият, унда бўлаётган сиёсий жараёнлар моҳияти, мамлакатимизда
қандай жамият барпо этаётганлигимиз, унинг сиёсий, ижтимоий, маънавий негизи нимадан
иборат эканлиги, унинг тарихий методологик базаси қандай эканлиги, сиёсий қарашлар
тизимида бизнинг минтақамиз алломаларининг ўрни, уларнинг ижтимоий
-
сиёсий
қарашларининг моҳиятини очиб бериш ва
мазкур жараёнларни илмий таҳлил қилиш, ушбу
масалаларни назарий жиҳатдан кўрсатиб бериш фуқароларнинг ижтимоий масъулияти ва
сиёсий
маданиятини оширишга хизмат қилади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
