Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

1-
жадвал
 
Чотқол биосфера қўриқхонаси ва Нурота ҳудуди педосферасининг хилма
-
хиллигини таққослаш
 
Чотқол биосфера қўриқхонаси
 
Нурота қўриқхонаси
 
Чотқол қўриқхонаси ҳудуди давлат томонидан 
ҳимояланган. 
Қўриқхонада
ёғингарчилик миқдори анча кўп бўлади. 
Қўриқхонада
тупроқнинг мусбат ҳарорати анча катта 
бўлади. 
Қўриқхона
ҳудудида ўсимликларнинг хилма
-
хиллиги 
юқори бўлиши кузатилди. 
Қўриқхонада
нина баргли, кенг баргли дарахтлар, 
буталар кўп учрайди ва яхши ривожланган. 
Қўриқхона
ўт ўсимликлар билан яхши қопланган. 
Қўриқхонада
сув ва шамол эрозияси асоратлари кам. 
Нурота 
қўриқхонаси 
ҳудуди 
давлат 
томонидан 
қўриқланмайди. 
Қўриқхонада
ёғингарчилик миқдори 2,5
-
3,0 маротабагача 
кам бўлади. 
Қўриқхонада
тупроқнинг ҳарорати анча паст (20 см 
чуқурликда тупроқ музлайди). 
Қўриқхона
ҳудудида ўсимлик турларининг сони анча кам. 
Қўриқхонада
нина баргли, кенг баргли дарахтлар, буталар 
кам учрайди ва улар яхши ривожланмаган. 
Қўриқхона
ўт ўсимликлар билан яхши қопланмаган. 
Қўриқхонада
сув ва шамол эрозияси асоратлари
кўзга 
ташланади. 
1-
жадвал маълумотларидан маълум бўлдики, Чотқол қўриқхонаси ҳудуди давлат томонидан 
ҳимояланган бўлса, Нурота ҳудудининг барча қисми, ҳаттоки олдинги Нурота қўриқхонаси ҳам 
қўриқланмайди; Нурота қўриқхонасида Чотқол қўриқхонасига нисбатан ёғингарчилик миқдори 2,5
-3 
мартагача камлиги кўзга ташланади; кеч куз, қиш ва эрта баҳор вақтларида Нурота қўриқхонасида 
тупроқ ҳароратининг (минус) пастлиги туфайли Чотқолга нисбатан педосфера (20
см) чуқурроқ 
музлайди; Чотқол қўриқхонаси ҳудуди Нуротага нисбатан ўсимлик дунёсига бой ва хилма
-
хил бўлиши 
билан ажралиб туради. 
Таҳлиллардан маълум бўлдики, Нурота ҳудуди тупроқларини эрозиядан ҳимоялаш бўйича 
етарлича амалий чора
-
тадбирлар олиб борилмаётганлигини таъкидлаш лозим. Юқорида кўрсатилган 
табиий
шароитларнинг хилма
-
хиллиги бир томондан, иккинчи томондан эса Нурота ҳудуди ва тоғ олди 
ҳудудларини умуман ҳимояланмаганлиги сабабли бу ерда тупроқларнинг ишқорсизланган типчаси 
ўзининг тўлиқ профилига эга эмаслигининг гувоҳи бўламиз. Бироқ бу ўринда шуни айтиш керакки, 
қурғоқчилик белгилари мавжуд бўлган Нурота тоғ олди пролювиал текисликлари тупроқларининг сув
-
ҳаво режимини мўътадиллаштириш учун тупроқларнинг сув режимини назорат қилиш катта амалий 
аҳамиятга эга бўлади. 
Тадқиқотларимиз асосида биологик
ресурсларнинг компоненти бўлган
педосферани 
шакллантириш, сақлаш ва унумдорлигини ошириш бўйича қуйидаги хулосага келиш мумкин: 
педосферанинг хилма
-
хиллигини шаклланишида ва сақлашда экологик омилларнинг барчаси 
бевосита иштирок этади; 
релъеф 
- 
экологик
омили педосфера,
унинг скелетлик даражаси, морфологияси, гумусли қатлами 
қалинлиги, механик ва агрегатли таркиби, эрозияланиш даражасини белгилашда асосий омил бўлиб 
хизмат қилади; 
релъеф шароитига, яъни қисм ҳолати ва нишаблиги, намланиш чуқурлигига қараб озиқа 
элементлари ҳамда лойқаланиш чуқурликлари ўзгариб туриши аниқланди;
иқлим, экологик 
омиллардан бири 
- 
энг фаол табиий педосфера ҳосил қилувчи омил сифатида ҳудуд тупроқлари хилма
-
хиллигини таъминлашда ва уларн сақлашда бевосита иштирок этиши аниқланди; 
Ёғин
-
сочин миқдорининг ёки педосферанинг 0
-
20 см даги ҳароратининг ўзгариши тоғ 
педосферасининг шаклланишида етакчи омил эканлиги қайд қилинди; ўсимликнинг биохилма
-
хиллиги ўз навбатида релъеф ва иқлим омилларининг бевосита таъсирида ўз фаолиятини давом 
эттирувчи омил сифатида намоён бўлиши билан бир вақтда тупроқ қатламларида гумус миқдорининг 
ўзгаришини таъминловчи ва тупроқларни эрозиядан сақловчи табиий восита ҳисобланади.
Педосфера хилма
-
хиллигини сақловчи табиий омилларнинг мавжуд бўлганлиги билан бир
қаторда уни бузувчи омиллар мавжудлиги кўрсатилди. 
Шуни таъкидлаш керакки, ҳудудининг асосий тупроқлари, кимёвий хоссалари, жумладан, гумус, 
унинг заҳираси, озуқа унсурлари
-
умумий азот, фосфор ва калий тўғрисида илмий маълумотлар 
мавжуд.

---