Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

Бўринг ўлгиси келса арслон ила ўйнашур
, -
деди султон ясатиғлиқ от устида керилиб ўтирган 
Рапага синчковлик билан боқиб. 
Рапа жавоб қайтаришга энди оғиз жуфтлаётган ҳам эдики, дафъатан кўксига камон ўқи қадалиб, 
кўз олди қоронғилаша бошлади. Ўқни Жалолиддин отганини “кўролди, холос”. (“Султон 
Жалолиддин”, 178
-
бет.)
Маталнинг бадиий матндаги таъсир
кучи шу ердаки, унинг мазмунидаги ғоя Жалолиддиннинг 
амалга оширган жасурона ҳаракати билан яққол исботланади. Ким 
бўри
, ким 
арслон
эканлиги маълум 
бўлади. “Султон Жалолиддин” романида воқеалар кўп, ранг –баранг, мураккаб ва ўз навбатида аянчли 
манзаралар
ҳар қадамда ўзини намоён қилади. Ҳаёт мураккабликлари кишиларни сергакликка даъват 
этади, огоҳликка чақиради. Ҳар бир ҳодисадан хулоса ясашни тақозо қилади. 
Султон Жалолиддин Синдга бориб ўрнашгандан кейин Ҳинд ҳукмдорлари билан бирлашиш 
ҳақида мулоқотга
киришади. Аммо уларнинг ягона фикрга келишлари узоққа чўзилади. Ўша воқеага 
нисбатан ёзувчи Жалолиддин тилидан шундай хулоса
-
ҳикматни беради: “
-
Иттифоқ бўлмоқликдин ўзга 
чора йўқлиги ҳар бир ақли расо ҳукмдорга аёндур. Аммо, таассуфки, 
ақли расосидан ақли
 
ноқиси 
кўпроқдур
” (“Султон Жалолиддин”, 140
-
бет.)
.
Жалолиддин лашкарбошилари орасида оғмачи тоифалар ҳам бор эди. Маликшоҳ арзимаган 
нарса устида жаҳлга эрк бериб, йигитлари билан қўшиндан кетиб қолади. Аммо сал фурсат ўтмай бало
-
офатлар гирдобига тушиб,
изига қайтиб, султондан кечирим сўрайди. Ёзувчи яна ҳукмдор тилидан 
ҳикматли ибораларни келтиради: “
Оғмачидин дўст бўлмағай, оғмачи нағма кўрсатишни 
қўймағай
”
(“Султон Жалолиддин”, 204
-
бет.)
. 
Ёзувчи ўзининг қалбидаги ҳикматли ибораларни асосан Жалолиддин тилидан беради. Чингиз 
султонга мамлакатни иккига бўлиб бошқаришни таклиф қилади. Султон эса унга шундай жавоб 
қайтаради: “Ватан ягона эрурким, они бўлиб бўлмас. Қўлдаги узукдан қиёс. Иккига бўлинган узук узук 
бўлмайди” (“Султон Жалолиддин”, 280
-
бет.)
. 
Романда мақоллар каби ўзида фалсафий ғояларни ташувчи бундай ҳикматли сўзлар анчани
ташкил этади. Бадиий матнда мақоллардан фойдаланган ҳолда маъновийликни юксалтириш усули 
“Қирон ғилдираги” романида ҳам изчил давом эттирилган. Ушбу роман воқеалари ҳам дилни ўртовчи 
тафсилотларга бой бўлиб, тоталитар тузум давридаги қатоғон қиёматларини тасвирлайди. Асар бош 
қаҳрамони Муҳаммад ҳожи қамоққа олингандан сўнг унинг яқин дўсти Ҳожининг ўғлига тасалли 
беради: 
-
Маҳмудбек, маҳкам бўл, ўғлим. “