Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

 
(ф)
 1 
айёр; 
2 
–
қадимий форс дарёсининг номи.
Сўз қўлланган сатрларни таҳлил қилсак, ҳар икки маъно ҳам тўғридек:
Кўп қадимман,
 
Карвон билан замонлар кечдим,
 
Нор туянинг норлиги ҳам афсона экан.
 
Бир кун туя айронини шифо деб ичдим,
 
Она туя номи эса арвона экан.
 
(“Ўзбек тилим”)
Таъкидлаш лозимки, сўзнинг қўлланишида учта заруратни таъкидлаш лозим: биринчидан, 
арвона
сўзи 
афсона
сўзига қофия танлаш нуқтаи назаридан қўлланган ва бунда 
афсона
сўзи таянч, 
арвона
эса кўмакчи мақомида; иккинчидан, аксинча, 
арвона
сўзини қўллаш зарурати
афсона
сўзини 
тақозо этган. Бунда энди арвона етакчи мавқеда туради; учинчидан
, 
арвона
сўзининг афсонавий 
мазмуни кейинги сўзнинг қўлланишига сабаб бўлган ва бунда ҳар икки сўз орасида координатив 
семантик боғланиш мавжудлиги ҳақида гапириш мумкин бўлади.
Бадиий адабиётда айтилмоқчи бўлган фикр таъсирчанлигини оширишда окказионал сўзнинг 
ўрни беқиёс. Масалан, шоирнинг қуйидаги мисраларини кузатганимизда 
устоз
сўзини форс тилидаги 
фаҳмосо
(“тушунтирувчи”) сўзи билан бирга қўллаши лирик матннинг ўзига хослигини таъминлашга 
хизмат қилаётганлигига амин бўламиз. Масаланинг яна бир томони
шундаки, сўз фақат лирик асар 
таъсирчанлигини оширишга хизмат қилишдан иборат дейиш хато бўлади. Матннинг санъат асари 
сифатида тан олиниши учун бетакрорлик ҳам зарур омиллардан. Бунга тасвирланаётган воқеа
-
ҳодиса, 
уни ифодалаш услуби ҳамда қўлланаётган сўзлар семантик ва поэтик кўламининг кенглиги билан 
эришилади: 
 
Шундоқ жавоб этди устоз фаҳмосо:
 
“Руҳинг маҳкам бўлсин бу ерда фақат,
 
Енгмасин таҳлика, бўл буткул огоҳ. (
Данте Алигьери. Илоҳий комедия
) 

---