Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

Key vords: Ayokogitma, avifauna, rare view, UzRDB, IUCN, CITES 
 
Кириш. 
Республикамизда олиб борилаётган ислоҳотларнинг бир йўналиши –
ўсимлик ва 
ҳайвонот генофондини келажак авлодларга сақлаб қолиш, табиий заҳиралардан оқилона 
фойдаланишдан иборат. Кейинги йилларда табиий ландшафтларга антропоген таъсирларнинг кўлами 
ортиб бориши, табиат компонентлари ҳисобини олишни ва шундан келиб чиқиб уларни баҳолаб бориш 
ва тегишли чора тадбирлар ишлаб чиқишни талаб қилади. Таъсирлар даражасининг энг юқори 
кўрсаткичи айниқса, тирик организмлар учун қулай яшаш муҳитлар (сув ҳавзалари, тўқайлар, 
ўрмонлар)да яққол кўзга ташланади.
Бухоро вилоятида жойлашган сув ҳавзаларининг аксарияти коллектор зовурлар ва сизот сувлари 
тўпланиши натижасида ҳосил бўлган. Таркибида турли кимёвий моддаларга бой, фойдаланишга 
яроқсиз сувлардир. Ушбу сув ҳавзалари қуруқ чўл ҳудудида жойлашганлиги, бошқа қулай яшаш 
жойларининг бўлмаслиги кўплаб ҳайвонлар
, 
жумладан қушларни, айниқса сув ва сув олди турларни 
ўзига жалб қилади. Бироқ, кўллар ва унга ёндош ҳудудларда қушларнинг тур таркиби, сони, биотопик 
тақсимланиши, кўпайиши, кўплаб тўпланиш жойлари, жумладан камёб ва йўқолиб бораётган турлар 
мавсумий ва давомли ўрганилмаган.
Ишнинг материал ва методикаси.
Тадқиқот олиб борилган Оёқоғитма ботиғи (кўли) 
Қизилқумнинг жанубий қисми Қулжуқтоу тизмасининг шарқида N
40°36' Е 64°28' координатада, 
денгиз сатҳидан 231 м баландда жойлашган. Атрофи 50
-
60 м гача баландликдаги қоялар билан ўралган. 
Ҳудуднинг катта қисмини шўрланган ботқоқликлар ташкил қилади. Оёқоғитма кўли ўтган асрнинг 80
-
йилларида оқава коллектор сувлари
ботиққа йиғилишидан ҳосил бўлган. Кўл ҳозирги вақтда 11200 
(илгари 14500) га майдонни қоплаган. Сув сатҳи барқарор бўлмай, кираётган сув ҳажмига ва йил 
фаслига боғлиқ, яъни куз охирларида кўпая бошласа, баҳорнинг иккинчи ярмидан камайиб боради. 
Соҳилида ўсимликлар яхши ривожланмаган ва унинг асосий қисмини қамиш 
Phragmites
ҳамда юлғун 
Tamarix 
дан иборат тўқайзорлар ташкил қилади. Аммо, соҳил бўйининг катта қисми ўсимликлардан 
холи. Ғарбий ва жанубий қисми кенг шўрланган ботқоқлик ва қумтепаликлардан иборат
чўл; шарқий 
қисми 
- 
гил тупроқли
-
тошли чўл. Баъзи жойларда якка ҳолда оқ саксовул 
Haloxylon persicum
ва 
қуёнсуяк 
Ammodendron conollyioccur
ўсган. Кўл яқинида 50 хўжаликли кичик Оёқоғитма қишлоқчаси 
бор. Маҳаллий аҳоли асосан чорвачилик ва балиқчилик ишлари билан шуғулланади. Кўл атрофидаги 
яйловдан чорва молларини боқиш учун фойдаланилади.
Оёқоғитма кўли ва унинг атрофида орнитофаунанинг тур
таркибини аниқлаш мақсадидаги 
кузатувларимиз 2020 йил баҳор мавсумининг март, апрель, май ойларида (01–
05, 12
–18 март, 04
-10, 

---