Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

ТАДҚИҚОТ НАТИЖАЛАРИ
 
2016
–2017 йил амал даври мобайнида кузги жавдар кўчатларининг униб чиқиши, кўчат 
қалинлиги, умумий ва маҳсулдор поялар салмоғи ҳамда дон ҳосилдорлиги бўйича олинган 
маълумотларни кўрсатишича, қўлланилган маъданли ўғитлар меъёрлари ҳамда
суғориш 
тартибларининг таъсири вариантлар ўртасида сезиларли бўлганлиги кузатилди.
Олинган маълумотлар таҳлил қилинганида, суғориш олди тупроқ намлиги ЧДНС га нисбатан 
70
–
70
–60% бўлганда суғорилиб, маъданли ўғитлар 
N
100
P
50
K
80
кг/га меъёрларда қўлланилиши 
белгиланган назорат 1–вариантда 1 м
2
да униб чиққан кўчатлар сони 384,6 донани кўрсатган бўлса, 
маъданли ўғитлар 
N
150
P
75
K
120
ва N
200
P
100
K
160
кг/га меъёрларда қўлланилган 2–3 вариантларда бу 
кўрсаткич 400,2–407,7 донани ташкил этиб, назорат вариантига нисбатан 15,6–23,1 дона кўчат кўп 
униб чиққанлиги аниқланди.
Тажрибадаги иккинчи суғориш тартибида ҳам (суғориш олди тупроқ намлиги ЧДНС га нисбатан 
70
–
80
–70%) юқоридаги қонуният сақланганлиги кузатилиб, бунда маъданли ўғитлар 
N
100
P
50
K
80
кг/га 
меъёрларда қўлланилиши белгиланган назорат 4–вариантда 1 м
2
да униб чиққан кўчатлар сони 407,4 
донага тенг бўлган бўлса, маъданли ўғитлар меъёрлари 
N
150
P
75
K
120
ва N
200
P
100
K
160
кг/га оширилган 
холда қўлланилган 5–6 вариантларда униб чиққан кўчатлар сони 430,6–438,9 донани кўрсатиб, назорат 
вариантига нисбатан 23,2–31,5 донагача кўчат кўп униб чиққанлиги қайд этилди.
Олинган маълумотлардан кўриниб турибдики, маъданли ўғитлар (N
150
P
75
K
120
ва N
200
P
100
K
160
кг/га) меъёрларининг ортиб бориши кўчатларнинг униб чиқишига ижобий таъсир этиб, назорат 
вариантларга нисбатан суғориш олди тупроқ намлиги ЧДНСга нисбатан 70–
70
–60% суғориш 
тартибида 15,6 м
2
/донадан 23,1 м
2
/донагача, суғориш олди тупроқ намлиги ЧДНСга нисбатан 70–
80
–
70% суғориш тартибида эса 23,2–31,5 донагача кўчатлар кўп
униб
чиққанлиги аниқланди.
Кузги жавдарнинг қишлаб чиқиши билан, амал даври охиригача бўлган давр оралиғи 
ўсимликнинг яшовчанлиги ҳисобланади. Яшовчанлик бир қанча омилларга: тупроқ–иқлим шароитига, 
озиқланиш даражасига, экиш муддатлари ва меъёрларига, суғоришга, навнинг биологик хусусиятига 
боғлиқ ҳолда турлича бўлади. 
Кузги жавдар униб чиқишдан тупланишгача 67 
0
С самарали ҳарорат
йиғиндисини
талаб қилади. 
Ҳарорат 10–
12 
0
С да тупланиш жадал давом
этади, 4–
5 
0
С да тўхтайди.
Кузги ғалла экинлари орасида 
кузги жавдар қишга энг чидамлилиги билан ажралиб туради ва –
25 
–
30 
0
С совуққа ҳам бардош бера 
олади. Тупланиш тугунида ҳарорат –
18 
–
20 
0
С совуқ бўлганда ҳам ўсимлик ҳаётчанлигини сақлайди 
(Р.О.Орипов, Н.Х.Халилов 2007).
2016
–
2
017 йил вегетация даври давомида ўтказган тажрибадан олинган маълумотларда ҳам 
юқоридаги фикрлар маълум даражада ўз исботини топди.
Жумладан, суғориш олди тупроқ намлиги ЧДНС
га нисбатан 70–
70
–60% бўлганда суғорилиб, 
маъданли ўғитларнинг 
N
100
P
50
K
80
кг/га меъёрлари қўлланилган назорат 1–вариантда қиш даврида 

---