Xo‘jalik hisobining mohiyati, boshqaruv tizimidagi ahamiyati va buxgalteriya hisobining umumiy tavsifi

1 DARS
BUХGALTERIYAHISOBI


XO‘JALIK HISOBINING MOHIYATI, BOSHQARUV TIZIMIDAGI AHAMIYATI VA BUXGALTERIYA HISOBINING UMUMIY TAVSIFI


«Buxgalteriya hisobi bo'lmasa dunyo boshqaruvsiz qolgan va odamlar esa bir-birlarini tushuna olmagan bo'lar edilar»
Bartalameo de Salazano

1. 
   Xo‘jalik hisobining mohiyati va funksiyalari
   

Mamlakatni modemizatsiya qilish va iqtisodiy-ijtimoiy rivojlantirish, innovatsiya jarayonlarini jadallashtirish va bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarish samaradorligini oshirish muhim ahamiyatga ega. Iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida asosiy e’tibomi moddiy, mehnat va moliyaviy resurslardan oqilona va samarali foydalanishga, unumsiz sarflami va nobudgarchiliklami bartaraf qilisbga qaratmoq kerak. Bunday uikan ishlami amalga oshirishda buxgalteriya hisobining roli beqiyosdir.
Ma’lumki, jamiyat taraqqiyotining asosini moddiy ne’matlar ishlab chiqarish tashkil etadi. Bu jarayonda kishilar iste’mol buyumlarini: oziq- ovqat, kiyim-kechak, poyabzal hamda mehnat vositalarini; mashinalar, inshootlar, asbob-uskunalar va hokazolar yaratadilar. Ishlab chiqarish- dan olingan mahsulotlar esa sotiladi, taqsimlanadi va iste’mol qilinadi. Bunday uzluksiz davom etadigan ishlab chiqarish, sotish (ayirboshlash) va iste’mol jarayonlari ijtimoiy takror ishlab chiqarishning mohiyatini tashkil etadi.
Ijtimoiy takror ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarish uchun esa ulami muntazam ravishda nazorat qilib, ushbu jarayonlarda sodir bo'Iayotgan miqdor va sifat o'zgarishlarini tavsiflovchi ko'rsatkichlarga ega bo'lish kerak.
Shunday qilib, hisob yuritish xo‘jalik faoliyatini boshqarish, keng ma’noda esa butun ijtimoiy ishlab chiqarishni, ya’ni jamiyatni bosh­qarish uchun zarur ekan. Boshqacha qilib aytganda, hisobot yuritish deb ijtimoiy takror ishlab chiqarish jarayonlarini nazorat qilish va ulami boshqarishni ta’minlash maqsadida, bu jarayonlami miqdor jihatdan aks ettirib, sifat jihatdan tavsiflashga aytiladi. Demak, hisob yuritish bosh- qarishning ajralmas qismi ekan.
Xo'jalik hisobining mohiyatini uning funksiyalari orqali mufassal ochib berish mumkin (1.1-rasm).

Shunday qilib, xo'jalik hisobi - xo'jalik faktlarini, hodisalarini va jarayonlarini boshqarish, nazorat va tahlil qilish maqsadida ulami kuzatish, o'lchash, ro‘yxatga olish va umumlashtirish tizimidir.
Xo‘jalik hisobida qo‘llaniladigan o‘lchovlar