Xix. Suv iste’molchilari uyushmalari va irrigatsiya tizimlari boshqarmalarining ish faoliyatini o’rganish

---

XIX. SUV ISTE’MOLCHILARI UYUSHMALARI VA IRRIGATSIYA 
TIZIMLARI BOSHQARMALARINING ISH FAOLIYATINI O’RGANISH 
19.1. Suv iste’molchilari uyushmalari va fermerlarga suvni yetkazib 
berish xizmat bahosini xisoblash 
O’zbekiston Respublikasi suv xo’jaligini boshqaruv faoliyatida suv 
iste’molchilari uyushmalari va fermerlarga suvni yetkazib berish xizmat 
xarajatlarini ikkita ko’rsatkich bilan aniqlashni tavsiya etiladi: 
1) ma’muriy-xo’jalik xarajatlari; 
2) Suv iste’molchilari uyushmalari va fermer xo’jaliklari sug’orish 
tarmoqlarini ta’mirlash, ekspluatatsiya qilish va yaxshilash bilan bog’liq 
xarajatlar. 
Lekin mavjud tavsiyalarda sug’oriladigan yerlar bonitet ballari va feremerlar 
tomonidan suvni ko’proq yoki kamroq olish xolatlari xisobga olinmagan.
F.A. Baraev va A.G. Sherovlar tomonidan tavsiya qilingan uslubda har bir 
fermer sug’oriladigan yerlarining bonitet ballari va suv isrofi, yoki suvdan tejamli 
foydalanilganligi xisobga olingan. Masalan, fermer qishloq xo’jalik ekinlarni 
yetishtirida suvni rejaga (shartonomada ko’rsatilgan mikdorga) nisbatan ko’proq 
sarf qilgan xollarda, u normativ ulush mikdoriga qo’shimcha xaq to’laydi. Fermer, 
suvdan tejamli foydalanish maqsadida zamonaviy sug’orish texnika va texnologiya 
qo’llab, ajratilgan suv xajmini sezilarli kamaytirib foydalangan xollarda, bu fermer 
ulushi normativga nisbatan keskin kamayadi. Fermerlar ulush badallari miqdorini 
xisobini quyidagicha bajarish tavsiya etiladi:
Q
dek
lim
= Q
dek
br
∙K
lim
, formulada K 
s.t
– limit ko’rsatkichi. Xisob-kitoblarni
amalga oshirishda Uzbekiston suv iste’molchilari uyushmalari bo’yicha suvni 
fermerlarga yetkazib ish va gidromelioratsiya tarkmoklarni ekspluatatsiya kilish 
ishlari bilan bog’lik xarajatlar xisob-kitobi suv iste’molchilari uyushmalari 
xizmatchilarining oylik maosh fondi, Suv iste’molchilari uyushmalari bo’yicha 
sug’orish va zax qochirish tarmoklarini ekspluatatsiya xizmati xarajatlari biznes-
rejasi xizmat xarajatlarini aniklab, Suv iste’molchilari uyushmalari a’zolariga 
rejali, limit va xaqiqatdan ajratib berilgan suv xajmlari xisoblanadi.

---

Suv iste’molchilari uyushmalari
 
a’zolariga rejali, limit va xakikatdan olib 
yetkazilgan suv xajmlari bo’yicha suvni yeazib berish va ekspluatatsion ishlari 
xarajatlari jami mablag’larini xisob-kitobidan so’ng, fermer xo’jaliklariga reja, limit 
va xaqiqiy suv xajmlari yetkazilgan suv mikdorlari aniqlanadi. 
Suv iste’molchilari uyushmalari
 
bo’yicha jami xarajatlarning normativ (tarif) 
mikdorini quyidagicha xisoblanadi: 
NXSFU = ΣRavp / ΣWlim, sum/m
3 
Fermer xo’jaliklariga reja, limit va xakikatda yetkazilgan suv mikdorlari grafigi 
Xar bir fermer xizmat badalini esa: 
R.f. = NZ * Bf/B * (Wff / Wfl) , sum/m
3
; 
Formulada: R.f. – fermer xo’jaliklari suv iste’molchilari uyushmalariga badal 
ulushlari, so’m/m
3
; 
NZ – suv iste’molchilari uyushmalari