Xix asr ikkinchi yarmi XX asr boshlarida samarqand viloyati maorifi holati va muammolari

Haftaning qolgan kunlari mustaqil ta'lim kunlari uchun ajratilgan bo‘lib, berilgan topshiriqlar bajarilgan va takrorlanilgan.
Juma kuni musulmonlar uchun odatiy dam olish kuni bo‘lganligi uchun madrasalarda dars bo‘lmagan.
To‘rt kun bevosita ta'lim mudarrislardan olingan, ikki kunda mustaqil ravishda shug‘ullanishgan, keyingi darslarga tayyorgarlik ko‘rilgan.
Dars ramazon oyida, hayit kunlarida (taxminan ikki hafta) va ta'til davomida o‘tilmagan. May oyining oxiri iyun oyining boshlaridan, sentyabr' oyi o‘rtalari oktyabr' boshigacha ta'til vaqti hisoblangan .
Yil 365 kun bo‘lsa, madrasada o‘quv jarayoni taxminan 30 hafta, dars jarayonlari taxminan 180 kunga yaqin davom etgan desak bo‘ladi.
Talabalar ham doimiy nazoratda bo‘lib, shariatga xilof ishlar qilsa, axloqsizlik qilsa yoki sababsiz 70 kun dars qoldirsa madrasadan chetlashtirilgan.
Madrasalarda ta'lim uch bosqichda, ya'ni adno (quyi), avsat (o‘rta) va a'lo (yoki oliy) tartibda olib borilgan.
Rus bosqiniga qadar bosqichlardagi o‘qishning aniq muddati belgilanmagan. Talabalar bo‘limlarda belgilangan kitoblarni o‘qib, mudarrisga imtihon topshirgach, keyingi bosqichga o‘tganlar.
Markaziy shaharlardagi o‘quv bosqichlarini tugatganligi sinovi maxsus imtihon komissiyasi (amirlik davridagi udumga ko‘ra komissiya tarkibiga mudarris va mutavallidan tashqari, a'lamlar, qozikalon, madrasa joylashgan hudud beklari ham ishtirok etishgan) tomonidan o‘tkazilgan. Odatda talabalar har bir bosqichda 3-4 yil tahsil olganlar faqat birinchi bosqichda 8-10 yil o‘qishgan .
Madrasalarga maktabni bitirgan yoki biror ustoz qo‘lida ta'lim olgan o‘quvchilar qabul qilingan. Ushbu dargohlarda o‘ziga xos bo‘lgan madrasa ichki qoidalari asosidagi qabul imtihonlari ham bo‘lgan
Madrasalarda hujralarda doimiy yashovchi talabalardan tashqari ijarada yoki o‘z uyidan qatnab tahsil oluvchi talabalar ham ko‘p bo‘lgan.
Arab tili va grammatikasini o‘zlashtirish qiyin bo‘lganligi bois adno bosqichida o‘quv muddati anchayin cho‘zilgan.
Rossiya imperiyasi hukmronligi o‘rnatilgach, ta'lim muddatini qatiy belgilandi bunga ko‘ra keyinchalik Adno – boshlang‘ich ta'lim ko‘pi bilan 7 yillik, avsat – o‘rta ta'lim 7 yillik (ko‘pi bilan) va a'lo – oliy ta'lim 7 yillik (ko‘pi bilan) bo‘lgan.
Madrasalardagi ta'lim ko‘pi bilan 21 yil davom etgan. Madrasalardagi bo‘limlarda uzoq muddat tahsil olinganligi madrasalardagi o‘quv jarayonining tashkillashtirilishi va uslublariga (metodlarga) bog‘liq bo‘lgan.
O’rganilayotgan davrda Samarqand madrasalardagi o‘quv fanlarini o‘qitish o‘rta asrlarning
rivojlangan davridan deyarli farq qilmagan.