Xiva xonligining xududi, ma’muriy tuzilishi va aholisi

Xiva xonligining xududi, ma’muriy tuzilishi va aholisi. Xonlikning aniq 
chegaralari haqida ma’lumotlar saqlanmagan. CHunki xonlik paydo bo‘lgan 
dastlabki davrlardan boshlab siyosiy vaziyat va harbiy harakatlarga qarab davlat 
chegaralari doimiy ravishda o‘zgarib turgan. XIX asrga kelib xonlik tarkibiga 
turkman, qozoq, qoraqalpoq va boshqa xalqlarning qo‘shilishi natijasida davlat 
sarhadlari ancha kengaydi. Manbalarga ko‘ra, Eltuzarxon (1804-1806 yy.) davrida 
xonlikning xududi uncha katta bo‘lmasdan, shimoliy chegarasi Orol-Qo‘ng‘irot 
hokimligi, janubiy chegarasi esa Darg‘onota bilan chegaradosh bo‘lgan. XIX asr 
o‘rtalariga oid rus manbalarida xonlikning g‘arbiy chegarasi Kaspiy dengizigacha, 
janubda esa Marv vodiysi orqali Eronga tutashib ketganligi, shimolda esa Ural 
daryosigacha cho‘zilganligi qayd etilgan. 
Xiva xonligi ma’muriy jihatdan XVI-XVIII asrlarda viloyatlarga bo‘lingan 
bo‘lsa, XVIII asr oxiri – XIX asr boshlaridan boshlab davlatdagi asosiy ma’muriy 
hududlar beklik deb atalgan. Manbalarga ko‘ra, bu davrda xonlikda 16ta beklik va 
2ta noiblik mavjud edi. Ular Xazorasp, Gurlan, Xonqa, Kuhna Urganch, 
Qo‘shko‘prik, Pitnak, Qiyot, SHobboz (SHohabboz), SHovot, Toshhovuz, 
Ambarmanak, Urganch, Xo‘jayli, SHumanay va Qo‘ng‘irot bekliklari hamda 
Beshariq va Qiyot-Qo‘ng‘irot noibliklaridir. Ularni xon tomonidan tayinlangan 
beklar va noiblar boshqarganlar. Xiva shahri boshqaruvi xon va bosh vazir 
ixtiyorida bo‘lgan. Xonlikning poytaxti turli davrlarda Vazir, Kat, Ko‘hna 
Urganch, Xiva shaharlari bo‘lgan. 
Muhammadxon Rahimxon I (1806-1825 yy.) xonlikning ma’muriy boshqaruv 
tizimini tubdan o‘zgartirdi. Bekliklarning markaziy hokimiyatga bo‘ysunmasligini 
hisobga olib, Muhammadxon Rahimxon I xonlik hududida kentlarga ajralishni 
bekor qildi va manbalarga ko‘ra, xonlikda avval 15ta hamda keyinroq yana 11ta 
hokimlik tashkil etdi. Bular quyidagilar edi: Xazorasp, Ostona, Urganch, Kat, 
Toshhovuz, Qo‘shko‘prik, Oqdarband, Gurlan, Ko‘k qashqa, Qo‘ng‘irot, Ko‘hna 
Urganch, Ilonli, Taxta, Xonqa, SHobboz, Manoq, G‘oziobod, SHayx, Mang‘it, 
Xo‘jayli, SHumanay, To‘rchi, Oqtepa, Qorag‘on, Xitoy. Hokimliklar o‘z navbatida