Xitoy va yaponiyaning hozirgi va yangi davrdagi davlati va huquqi

Sin imperiyasining inqirozi. XIX asrning boshiga kelib Xitoy 
ilgarigidek an’anaviy jamiyat bo‘lib qolaverdi. Unda ma’lum darajada 
mayda dehqon hunarmandchiligi va xonaki sanoat rivojlandi. Shu bilan 
birga, mamlakatning ba’zi tumanlarida tovar-pul munosabatlari ancha 
keng tarqala boshladi. Tovar xo‘jaligi o‘sib bordi. Tovar ayirboshlash 
ko‘paydi, savdo-sotiq ishlari, shu jumladan qishloq xo‘jalik mahsulotlari 
savdosi kuchaydi, shahar bilan qishloq o‘rtasida mehnat taqsimoti o‘sdi, 
shaharning savdo va hunarmandchilik sifatidagi ahamiyati juda oshdi: 
bozor uchun ishlovchi qishloq xonaki sanoati ancha keng rivojlandi va 
manufakturalar paydo bo‘ldi. Yer egaliklarining ayrim feodallar qo‘lida 
to‘planishi va dehqonlarning yersizlanishi, xonavayron bo‘lishi, 
qashshoqlashuv jarayoni kuchaydi. Dehqonlar va shahar 
kambag‘allarining feodallar, sudxo‘rlar va savdogarlar tomonidan qattiq 
ekspluatatsiya qilinishi mulkiy zulm bilan birga amalga oshirildi.
Xitoyda XVII asrdan Manjurlar sulolasi hukmronlik qilishi 
munosabati bilan manjurlar qurolli kuchlarda va fuqarolik ma’muriyatida 
asosiy postlarni egalladilar. Kam sonli manjur qabilalari yuqori 
doiralarining ko‘p millionli Xitoy xalqi ustidan hokimiyati 
bosqinchilarning Xitoy feodallari bilan ittifoqida ushlab turildi. Manjurlar 
Xitoy imperatorlarining toj-taxtini egallab olib, ilgarigi sulolalar davlat 
organlari tizimida uncha katta o‘zgarishlar qilishmadi. Xitoy imperatori 
cheklanmagan monarx hisoblangan. Uning taxti merosiy bo‘lib, katta 
o‘g‘ilga o‘tardi. Lekin bu tartibga qat’iy amal qilinmasdi. Imperator 
o‘limidan oldin o‘z o‘g‘illaridan xohlagan bittasini, agar o‘g‘illari 
bo‘lmasa, qarindoshlardan bir kishini o‘ziga merosxo‘r etib tayinlashi 
mumkin edi. Imperator oliy qonun chiqarish hokimiyatiga ega bo‘lgan va 
oliy kohin hisoblangan. U o‘z fuqarolarini o‘limga mahkum etish va afv 
etish huquqiga ham ega edi. Gubernatorlar noibga bo‘ysunardi. Noib harbiy va fuqarolik 
hokimiyatiga ega edi. Viloyatlar, okruglar va uyezdlarga tegishlicha 
boshliqlar, boshqaruvchilar boshchilik qilgan. Bunda amaldorlar va 
yuzliklarning hamda o‘nliklarning oqsoqollari yordam berib turganlar. Sud 
hokimiyati hamma yerda ma’muriy hokimiyatdan ajratilmagan edi. Biroq 
sud ishlarini hal qilish uchun odatda maxsus amaldorlar ajratilardi. Davlat 
xizmati rasman hamma shaxslar uchun ochiq edi. Bunda ulardan maxsus 
imtihon orqali ilmiy daraja olish talab qilinardi. Sin sulolasining oxirlariga 
qadar uchta daraja bo‘lgan. Uchinchi daraja oliy daraja hisoblanib, u 
uyezdda, so‘ngra provinsiya va poytaxtda imtihon topshirilganidan keyin 
berilardi. Amaldorlar, ilgarigi sulolada bo‘lgani singari, to‘qqizta sinfga 
bo‘lingan. Hir bir sinfga ma’lum ajratib turuvchi belgi berilgan.