Ximiya-biologiya

Avtotransport kompleksi hawani pataslawshi tiykarǵi derek esaplanadi hám atmosfera pataslaniwiniń 70% ge jaqinin payda qiladi. Tiykarǵi pataslawshi birikpeleri is gazi, azot oksidlari, uglevodorodlar, benz(a) piren, aldegidlar va qorgasin esaplanadi. Transport álbette átirap ortaliqti pataslaydi, insanlar organizminde qorgasin hám basqa záhárli hám kanserogen birikpelerniń toplaniwina sebep boladi. Toshkent, Samarqand, Buxara, Farǵana qalalarinda hawa pataslaniwiniń 80% den artiǵi avtotransport úlesine tuwri keladi. Ózbekstanniń basqa úlken qalalarinda hám hawa pataslaniwinda transportniń úlesi artip barmaqda. Buǵan sebep etil qosilǵan benzin hám quraminda kukirt kóp bolǵan dizel yoqilgisi (solyarka) dan paydalaniw esaplanadi. Mámleket sektorindagi avtomobillardiń 50% va xususiy sektordagi avtomobillardiń 40% dan artiǵi 10 jildan artiq paydalaniladi hám atmosferani kúshli pataslaydi. Transportda ekalogiyaliq tekseriw talapǵa toli juwap bermeydi. Gaz yoqilgisidan paydalanatuǵin avtomobillar sani 7% dan artiq payda qiladi. 400 mińnan artiq awil xojaliq texnikasinda, temir jol transporti hám hawa transportinda atmosfera pataslaniwi sharalari jolga qoyilmaǵan. Bir qatar ziyanli birikpeler boyinsha kórsetkishleri REM den joqari bolǵan qalalardińbázilarida fotoximiyaliq smog xavfi bar.Ózbekstan hududida ham «kislotali jamgir»lar guzetiledi. Ayrim waqitlarda almaliq- Oxangaron sanaat rayoniniń tásirinde shatqal qoriqxonasi hududida «kislotali yomǵir»lar qayd qilinadi.
Ózbekstanda atmosfera hawasi pataslaniwiniń aldin aliw ushin transportda:
-Benzin quramindaǵi qorgosinga salistirǵanda standart talaplarin kushiytiriw, etil qosilgan benzindan asta-sekin putinley voz keshishni támiyinlaw;
-Siqilgan gaz hám dizel yoqilgisidan kóbirek paydalaniw
-Transport hareketin optimallastiriw;
-Transport parqin sekin-asta yangilash;
-Elektr transporti, metroni rawajlandiriw;
-Jasil-ximiya zonalarin payda qiliw hám basqalardi amelǵe zárúr.
3. Atmosfera hawasi monitorinińhám normaǵa keltiriw.
Ózbekistanda qorshaǵan ortaliqti úyreniw,bahalaw hám bashorat qiliw dizimi monitorinińamelge asiriladi. Atmosfera hawasiniń pataslaniwi monitoriniń turgin postlar hám koshma labaratoriyalar járdeminde ótkaziledi. Ishki isler wazirligi avtotransportda ekologiyaliq qadaǵalaw xizmetin ámelge asiradi. Ózbekistanda atmosfera hawasin qorǵaw qiliw ustuvor maseleleden esaplanadi. Sanaat karxonalarin ekologiyalastiriw úlken áhimiyetke kasip etedi. Hawa pataslaniwin gúzetiw hám qadaǵlaw qiliw manitoriniń dizimin jetistiriw talap etiledi. Ózbekistanda «Atmosferani qorǵaw qiliw tuwrisinda» arnawli nizam 1996 yil, dekabr) qabi l qilingan. Nizamǵa muwapiq atmosferaga jaman tásiri ushin karxonalar, karxana hám darǵaylar ushin tólewler belgilingen hám basqa majburiyatlar júklengen. Belgilanǵen me‘yordan artiq pataslawshi birikpelerdi shigariw ushin hám tólewler belgilangen.