To'g'ri burchakli parallelepiped
o'lchamlari bo'yi-a, eni-b, balandligi-c bo'lsa, u holda uning sirt yuzi:
S=2(ab+bc+ac)
formula bilan hisoblanadi.
Qirralari uzunligi yig'indisi esa:
L=4(a+b+c)
formula bilan hisoblanadi.
Hajmi:
V=a・b・c
formula yordamida aniqlanadi.
Agar to'g'ri burchakli parallelepipedning asos yuzini S=a・b, balandligini c=H deb belgilasak, uning hajmi
V=S・H
formula bilan hisoblanadi.
Kub qirrasi a desak, uning sirt yuzi:
S=6a²
qirralari uzunligi yig'indisi:
L=12a
hajmi:
V=a³
formulalar yordamida hisoblanadi.
Konus.
Yunon tiliga qadar konus atamasining etimologik kelib chiqishi bilan tanishishingiz kerak. Va u keyinchalik "konus" deb lotin tiliga o'tgan va "geometrik jism" deb tarjima qilinishi mumkin bo'lgan "konos" dan kelib chiqqan.
Sohasida geometriya , konus deyiladi geometrik shakl Yopiq konusning yuzasini kesadigan tekislik bilan cheklangan.
Bitta konusning yuzasi , bu orada a boshqariladigan sirt : a ning siljishi natijasida hosil bo'ladi to'g'ri ( generatrix ) bir yoki bir nechta egri chiziqlar ustida ( ko'rsatmalar ). Konusning sirtining o'ziga xos holatida, u bir xil nuqtaga ega bo'lgan to'g'ri chiziqlardan iborat (deyiladi) tepalik ) va bir xil tekislikda bo'lmagan doirani kesishadiKonus haqida gapirganda, odatda murojaat qilinadi dumaloq va tekis konus : To'g'ri uchburchak oyoqlaridan biri atrofida aylanib yurganda paydo bo'lgan rasm. The tayanch Konus - bu boshqa oyoqni tashkil etadigan doira, vertex esa generatritslar uchrashadigan joy.
Ushbu turdagi geometrik shaklda biz yuqorida aytib o'tilganlarga qo'shimcha ravishda yana bir nechta qismlarni aniq ajratib olish mumkinligini ta'kidlashimiz kerak:
- Uchburchak aylanadigan aylananing sobit turiga aylanadigan o'q.
- balandlik, bu verteks va poydevor orasidagi masofa.
- To'g'ri uchburchakning gipotenuzasi bo'lgan generatrix.Xuddi shu tarzda, konusning magistral deb ataladigan narsa ham mavjudligini e'tiborsiz qoldirolmaymiz. Bu geometrik jismni eslatish uchun ishlatiladigan atama bo'lib, u konusning nimani poydevorga parallel bo'lgan tekislik bilan kesishidan va keyin vertikal qismga ega bo'lgan qismni ajratish natijasida hosil bo'ladi.Ushbu konusning magistralida generatrix, balandlik, kichik radius, shuningdek asosiy radius kabi bir qancha muhim elementlar mavjud.
UMUMIY MALUMOT
Кonus (doiraviy konus) deb shunday jismga aytiladiki, u berilgan nuqtasini biror doira nuqtalari bilan tutashtiruvchi xamma kesmalardan tashkil topgan bo’lib, bu berilgan nuqta konus uchi, doira esa konus asosi deyiladi. Кonus uchini asos aylanasi nuqtalari bilan tutashtiruvchi kesmalar konusning yasovchilari deyiladi. Кonus sirti asosidan va yon sirtidan iborat. Кonusning uchi bilan asos aylanasining markazini tutashtiruvchi to’g’ri chiziq asos tekisligiga perpendikulyar bo’lsa, bunday konus to’g’ri konus deyiladКonusning uchidan uning asosiga tushirilgan perpendikulyar konusning balandligi deyiladi. To’g’ri konus balandligining asosi asos markazi bilan ustma-ust tushadi. To’g’ri konusning balandligidan o’tuvchi to’g’ri chiziq uning o’qi deyiladi. Кonusning o’qi orqali o’tuvchi tekislik bilan kesimi o’q kesim deyiladi. Кonusning yasovchisi orqali o’tuvchi va bu yasovchi orqali o’tkazilgan o’q kesimiga perpendikulyar tekislik konusning urinma tekisligi deyiladi.
Кonusning asosi tekisligida ikkita ko’pburchak yasaymiz . Кonusning asosini o’z ichiga olgan R ko’pburchak va konus asosida joylashgan R' ko’pburchak. Asoslari R va R' xamda uchi konusning uchida bo’lgan ikkita piramida yasaymiz. Birinchi piramida konusni o’z ichiga oladi, ikkinchi piramida esa konus ichida yotadi. Shunday R va R' ko’pburchaklar borki, ularning tomonlari soni p ni cheksiz orttirilganda ko’pburchaklarning yuzlari konus asosidagi doiraning yuziga cheksiz yakinlashishini bilamiz. Bunday ko’pburchaklarda yasalgan piramidalarning xajmlari ga cheksiz yaqinlashadi, bunda S — konusning yuzi, H —balandligi.
Kеsma uzunligi va uning asosiy xossalari.
Quyidagi shatlarni qanoatlantiruvchi musbat miqdor kesma uzunligi deyiladi.
1.Teng jismlar teng uzunlikka ega;
2.Agar kesma chekli sondagi bo’laklardan tashkil topgan bo’lsa, uning uzunligi bo’laklarning uzuliklari yigindisiga tengdir.
Xossalari:
1.Kesma uzunligi haqiqiy songa teng.
2.a=b m (a)=m (b)
3.c=a+b m (c)=m (a)+m (b)
4.b=x*a m (b)=x*m (a)
5.O’lchov birligi o’zgarishi bilan kesma uzuligining son qiymati ham o’zgaradi.
6.a>b m (a)>m (b)
7.c=a-b m (c)=m (a)-m (b)
8.x=a:b x=m (a):m (b)
Do'stlaringiz bilan baham: |