Xayitbayev abror ismoilovich orol dengizi qurishining quyi amudaryo landshaftlariga ta

Chang  bo’ronlari

.  Orol  dengizi  suv  sathining  1960  yillardan  boshlab 

keskin tushishi bir necha ming kvadrat kilometr maydondagi hududning suvdan 

ozod  bo’lishiga  olib  keldi.  Bunday  katta  maydonda  dengiz  tagining  ochilib 

qolishi  albatta,  chang  bo’ronlarining  ko’payishiga  olib  keldi.  Muttaxassislar 

chang  bo’ronlari  turadigan  kunlar  sonining  takrorlanishini  o’rganish  uchun 

quyidagi  stansiya  turlari  uchun  1966-1980  yillarning  meteorologik  yillik 

ma’lumotlaridan  foydalangan:  Orol  dengizi,  Jasliq,  Qaraqalpoq,  Tigroviy, 

Mo’ynoq, 

Texnikaul, 

Uyali, 

Chimboy, 

Taxiatosh, 

Xiva, 

Urganch, 

Cho’ponqozgan,  Oqboytal,  Jonkeldi,  Oyoqetma,  Buxoro,  Chorjo’y.  Olingan 

ma’lumotlarni  tahlil  qilish  shuni  ko’rsatdiki,  keyingi  o’n  yilliklarda  chang 

bo’ronli  kunlar  soni  50%  ga  ko’paydi.  Chang  bo’ronlarining  eng  ko’p 

takrorlanishi  may-iyul  oyiga,  kam  takrorlanishi  –  esa  fevral,  mart  va  oktyabr 

oyiga to’ri keladi.  

Chang bo’roni turadigan kunlarning umumiy soni Orol dengizi, Mo’ynoq, 

Cho’ponqozgan,  Oqboytol,  Tigrovoy  stansiyalarida  ko’p.  Shuni  aytish  kerakki 

chang  bo’ronli  kunlarning  soni  hamma  stansiyalarda  yildan-yilga  o’zgarib 

turadi.  1970-1972  yillardan  boshlab,  Orol  dengizidan  uzoqda  joylashgan, 

Oqboytal,  Oyoqoitma,  Jonkeldi,  Taxiotosh,  Chorjo’y  stansiyalarida  ham  chang 

bo’ronlarining ko’payish kunlari oshmoqda (4-jadval).  

Shunisi  qiziqki,  Qoraqolpoq  stansiyasida  chang-bo’roni  kunlari  soni 

1970-1979  yillarda,  1950-1959  yillarga  nisbatan  60  martaga  ko’paydi,  bu 

albatta,  Orol dengizi sathining intensiv  qisqarishi va dengiz tagining  juda katta 

maydonda  yalong’ochlanib  qolishi  bilan  bog’liq.  Keyingi  vaqtlarda,  Orol 

dengizining qurishi va uning oqibatlarini, ayniqsa chang-bo’ronlarining vujudga 

kelishini va uning kengayish masshtabini kosmik vositalar bilan o’rganilmoqda. 

Orol  dengizining  qurib  qolgan  joylarini  va  Orol  bo’yi  rayonlarini 

kosmosdan kuzatish, chang-bo’ronlarining  manbalari, ularning harakteri haqida 

juda qimmatli ma’lumotlarni aniqlandi. 

 

 

---