Xatolikalar. O’lchash xatoliklari. Xatoliklar nazariyasi

Muntazam xatolik deb, umumiy xatolikning takroriy o‘lchashlar mobaynida muayyan qonuniyat asosida hosil bo‘ladigan, saqlanadigan yoki o‘zgaradigan tashkil etuvchisiga aytiladi.

• Muntazam xatolik deb, umumiy xatolikning takroriy o‘lchashlar mobaynida muayyan qonuniyat asosida hosil bo‘ladigan, saqlanadigan yoki o‘zgaradigan tashkil etuvchisiga aytiladi.

Muntazam xatoliklarning asosiy guruhlari quyidagilar hisoblanadi: – uslubiy xatoliklar; – asbobiy (qurilmaviy) xatoliklar; – subyektiv xatoliklar.

O‘lchash usulining nazariy jihatdan aniq assolanmaganligi natijasida uslubiy xatolik kelib chiqadi.

O‘lchash vositalarining konstruktiv kamchiliklari tufayli kelib chiqadigan xatolik asbobiy xatolik deb ataladi.

Sub’ektiv xatolik – kuzatuvchining aybi bilan chiqadigan xatolikdir

• Xatolar nazariyasi - matematik statistika boʻlimi. Taqribiy xisoblarda topiladigan taqribiy qiymatlar uchun qoidalar ishlab chiqadi. Shuningdek, yoʻl qoʻyiladigan xatoliklarni oʻrganadi. Biror qiymatni topish uchun bir necha marta oʻlchash ishlari olib borilganda natijalar turlicha chiqadi, yaʼni qandaydir xatolikka yoʻl qoʻyiladi. Xatoliklar 3 xil boʻladi: doimiy, qoʻpol, tasodifiy. Doimiy xatoliklarning uchrashi oʻlchov asboblari bilan bogʻliq. Qoʻpol xatolik koʻrsatkichlar natijasini notoʻgʻri oʻqish tufayli roʻy beradi va bunday xatolik darhol koʻrinadi. Tasodifiy xatoliklar oʻlchash paytidagi turli tasodifiy sabablar tufayli paydo boʻladi. Xatolar nazariyasi, asosan, qoʻpol va tasodifiy xatoliklarni oʻrganadi.

Tajribalar davomidagi o’lchashlar natijasidir va ular mutlaqo aniq bajarila olinmaydi. O’lchab aniqlangan sinov natijalari bir xil sharoit va rejimlarda olingan bo’lsa-da turli sabablar tufayli bir-biridan farqli bo’ladi, chunki mutlaqo aniq o’lchashning imkoni yo’q. Lekin ular orasida boshqalardan keskin farq qiladigan qiymatlar ham uchrashi mumkin. Bu qiymat xatolik natijasidir.

• Tajribalar davomidagi o’lchashlar natijasidir va ular mutlaqo aniq bajarila olinmaydi. O’lchab aniqlangan sinov natijalari bir xil sharoit va rejimlarda olingan bo’lsa-da turli sabablar tufayli bir-biridan farqli bo’ladi, chunki mutlaqo aniq o’lchashning imkoni yo’q. Lekin ular orasida boshqalardan keskin farq qiladigan qiymatlar ham uchrashi mumkin. Bu qiymat xatolik natijasidir.
• Xatoliklarni kamaytirish uchun: 1. O’lchash uslubini to’g’ri tanlash; 2. Natijalarni tezkor ishlash usullarini qo’llash; 3. O’lchash vosita (asbob)larining turlari va aniqlik sinfini bilish;

Biror bir qiymat shubhali bo’lsa, ushbu qiymat xatomi yoki yo’qmi aniqlash uchun st’yudent kriteriyasidan foydalaniladi:

• Biror bir qiymat shubhali bo’lsa, ushbu qiymat xatomi yoki yo’qmi aniqlash uchun st’yudent kriteriyasidan foydalaniladi:
• Olingan st’yudent kriteriyasining hisobiy qiymati jadvalda berilgan qiymatlar bilan solishtiriladi. St’yudent kriteriyasining jadval qiymatlari matematik statistika adabiyotlarida keltirilgan va ikki ko’rsatkichga qarab aniqlanadi.