Xar kanday faoliyat odamlarning bir-birlari bilan til topishishni,bir-birlariga
turli xil ma’lumotlar uzatishni,fikrlar almashinuvi kabi murakkab xamkorlikni
talab kiladi.Shuning uchun xam xar bir shaxsning jamiyatda tutgan urni,ishlarining
muvoffakiyati, obrusi uning mulokotga kirish kobilyati bilan bevosita boglik.
Shaxslararo
mulokot
jarayoni
juda
murakkabdir.B.F.Pariginningyozishicha, «mulokot shunchalik kup kirrali
jarayonki, unga bir vaktning uzida kuyidagilar kiradi:
individlarning uzaro ta’sir jarayoni
Individlar urtasidagi axborot almashinuvi jarayoni
Bir shaxsning boshka bir shaxsga munosabati jarayoni
bir kishining boshkalarga ta’sir kursatish jarayoni.
bir-birlariga xamdardlik bildirish imkoniyati
shaxslarning bir-birlarini tushinish jarayoni
Mulokotning turli shakllari va boskichlari mavjud bulib,dastlabki boskich –
odamning uz-uzi bilan mulokotidir. T. Shibutani «Ijtimoiy psixologiya» kitobida (
darsligida ) «Agar odam ozgina bulsa xam uzini anglasa, demak, uz-uziga
kursatmalar bera oladi»,-deb tugri yozgan edi. Odamning uz-uzi bilan mulokoti
aslida uning boshkalar bilan mulokotining xarakterini va xajmini belgilaydi. Agar
odam uz-uzi bilan mulokot kilishni odat kilib olib, doimo jamiyatdan uzini chetga
tortib, totinib yursa, demak, u boshkalar bilan , suxbatlashishda jiddiy
kiyinchilikni boshidan kechiradi deyish mumkin. Demak, boshkalar bilan mulokot -
mulokotning ikkinchi boskichidir. Uchinchi boskich avlodlar urtasidagi
mulokot.Bu mulokot tufayli xar bir jamiyatning uz madaniyati, madaniy boyliklari,
kadriyatlari mavjud buladiki, buning axamiyatini tushungan insoniyatning eng
ilgor vakillari uni doimo keyingi avlodlar uchun saklab keladilar xamda ta’lim-
tarbiya va kundalik mulokot jarayonida uni avloddan-avlodga uzatadilar.
Mulokot murakkab jarayondir. Uning tuzilishi kuyidagicha:
1. Mulokotning kommunikativ tomoni ― mulokotlarga kirishuvchilar
urtasidagi ma’lumot almashinuvi jarayoni.
2. Mulokotning interaktiv tomoni ― mulokotga kirishuvchilarning xulk-
atvoriga ta’siri.
3. Mulokotning perseptiv tomoni ― mulokotga kirishuvchilarning bir-
birlarini idrok etishlari va tushunishlari bilan boglik bulgan murakkab psixologik
jarayon.
Xar kanday mulokot rasmiy yoki norasmiy buladi. Rasmiy mulokot
odamlarning jamiyatda bajaradigan rasmiy vazifalari va xulk-atvoridan kelib
chikadi. Masalan, raxbarning uz xodimlari bilan, professorning talaba bilan
mulokoti. Norasmiy mulokot odamning shaxsiy munosabatlariga tayanadi va
uning mazmuni usha suxbatdoshlarning fikr-uylari , niyat-maksadlari va
emotsional munosabatlari bilan belgilanadi. M: dustlar suxbati, poyezdda uzok
safarga chikkan yulovchilar suxbati, tanaffusda talabalarning sport, moda, shaxsiy
munosabatlar borasidagi suxbati. Odamlarning asl tabiatiga mos bulgani uchun
xam norasmiy mulokot doimo odamlarning xayotida kuprok vaktini oladi va bunda
ular charchamaydilar. Lekin bunday mulokotga xam kobiliyat kerak, ya’ni uning
kanchalik sergapligi, ochik kungilligi, suxbatlashish yullarini bilish, til topishish
kobiliyati, uzgalarni tushunish va boshka shaxsiy sifatlari kundalik mulokotning
samarasiga bevosita ta’sir kursatadi. Shuning uchun xamma xam raxbar bula
olmaydi, ayniksa, pedagogik ishga xamma xam kul uravermaydi, chunki buning
uchun xam rasmiy, xam norasmiy mulokot texnikasidan xabardorlik talab etiladi.