Xamsa alisher Navoiy xamsa

Iskandar Hindistonda

Bu so‘zlar bilan uni xursand qilib, singlisi Mehr- 

nozni ham to'qqiz parda ichiga kiritib, Hindiston 

sari  y o l  oldi.  Barchalari  shitob  bilan  tez  yurib 

manzilma-manzil borishar ekan, uning fathini ho- 

sil qilib, yomonlardan ofoqni pok etib, yaxshilami 

shodmon  qilib,  o‘jarlarni  bo^sundirib,  dashtini 

adlidan bo‘ston qilib borisharkan, Hindistonning 

barcha ahli bu voqealami eshitib xabardor boldi. 

Ular  Iskandarning  Kashmirda  qilgan  ishlaridan 

voqif  bolgan  tilsimotlarini  fath  qilib,  Kashmir 

xalqiga  qilgan  munosabatlarini  eshitgan  edilar. 

Uni  yengishga  kuchi  yetmasligini  bilgan  hind

---

shohi sovg‘a-salom, tuhfalar, to‘qqiz-to‘qqiz matolar, 

zabardast to‘qqiz-to‘qqiz, ba’zi rivoyatlarga koVa 39 

fil, har binning tani tog'dek, katta tosh uchidayana 

bir yakpora tosh, undan bosh  koVinib  turar,  ikki 

tomonida ikki bodbon -  yelkan bolib, har xartumi 

katta ilon, yo‘q ajdar misoli bolib, jismiga har lahza 

o‘ralib  turardi.  Chinor-u minorlami xartumi bilan 

yiqita  olardi.  Xartumi  atrofidan  ikki  tish  chiqqan 

bolib, ularning har biri falak eliga ofat edi.

Har  biri  uzra  ajoyib  bir  taxt  qurilgan  bolib, 

ichida to'qqizta baxtiyor hind o'tiradi. Har birining 

libosi qizil yo sariq, xuddi ularni bahor bilan kuz 

shu rangga bo^agandek. Haligi fil yurganida, taxt 

ichidagilarga uyqu  harom  boladi.  Uning yonida 

filcha ham bolib, dev bolasiga o'xshaydi.

Otlar  ham  fillardek  yasatilgan  bolib,  har  xil 

matolar yopilgan,  ustida  nayzali  hindu  o'tiradi. 

Yana qancha shirinso'z to tilar,  zumurrad va lal 

minqorli qushlar,  zebo jamolli  tovuslar barchasi 

shohga sovg'a edi. Sovg'alardan keyin ko'plab do­

nishmand allomalar qadam tashlardi.

Shoh  allomalariga  qarab  dedi:  «Men  shohga 

kamtarin  bir  qulman.  Uning  bilan jang  qilishni 

o'ylaganim ham yo‘q.  Ul zotdan maktub kelganda, 

uzrli bolganim uchun shohlar yiglniga borolmadim. 

0 ‘sha kunlari qattiq kasal bolib qoldim. Agar shoh 

lutf aylab  ko'rgani  kelsa,  xalq  ichidagi  obro^imni 

kotaradi.  Mening esa boshim  ko“kka yetib, jonim 

boricha  quli  bolaman.  Agar Tangri  ko'rsatmasin, 

qahr  qilib,  do'stlik  mayi  ichiga  zahar  quyadigan 

bolsa, siz shafoat qilingki, gunohimdan otsin».

Nihoyat, hind shohi yuborgan sovg‘a-salomlar, 

hurmatli zotlar Iskandar turgan manzilga o‘rdaga 

yetib borishdi.  Awal arkoni davlatlar,  keyin  ahli

---

hikmat  huzuriga  kirib  bordilar.  Iskandar  hur- 

mat-ikrom  bilan  kutib  olib,  ular  bilan  so'rash- 

gach, taxtidan tushib, har biri bilan ko'rishib, har 

qaysisiga  iltifot  ko‘rsatdi.  Shoh  shundan  so‘ng 

taxtiga chiqmay, yerga takallufsiz oUrdi-da,  har 

bir amaldor-u olimga o‘z lavozimu ilmiga mos joy 

ko‘rsatib  o'tqazdi.  Ular  o'zlarining yolda qiynal- 

maganliklarini  aytib,  burun  shohga duo  qildilar 

va  uning  kechirishini  so'radilar.  Iskandar:  «Siz 

nimani  iltimos  qilsangiz,  ularni  bajarish  bizga 

farzdir.  Shohingizning gunohi oz,  ko‘p  bolganda 

ham  uning  uzrini  qabul  qilgan  bolardim.  Hind 

xalqining gunohi ozmi, ko'pmi, bundan qat’iy na- 

zar,  barchasining  gunohidan  kechdim.  Ulardan 

jazolash, o‘ch olishdan qolimni tortdim. Inoyatim- 

ga ishonib, saroyimga kelsin, men uning boshiga 

toj qo'yib, baxtli qilay.

Sizlar ham qadam  ranjida qilib,  bu yon kelib, 

meni  xushdil-u  bahramand  etdingiz.  Bir  mam- 

lakatga bir shoh kirganda qadimiy rasm-rusumga 

ko'ra eldan moli omon  qabul qilinardi,  bu  eldan 

shuni  talab  qilmasinlar.  Shoh  xizmatni  bosh- 

lagach,  bu  kishvar xirojini  qabul  qiladi.  Xaloyiq 

boshidan  ehtiyojlami yo'qotish uchun  ikki yillik 

xirojni kechirdik».

Iskandar  xalqqa  va  podshoga  bu  xil  yaxshi- 

liklami ravo ko'rganidan el behad xursand boldi 

va unga uzoq umr,  baxt va  saodat tilab,  shohni 

kafan kiydirib va bo^niga qilieh ostirib, olampa- 

noh  huzuriga  olib  kirdilar.  Iskandar  Hind  sho- 

hining ahvolini  ko'rgan zahotiyoq uning holatini 

man  qildi,  chunki  u  bu jazoga  loyiq  ish  qilgan 

emasdi.  Bir shahar xalqi ikkinchisidan yengilsa, 

butun millat shu holda kelib g‘olib hukmdordan

---

uzr  so‘r as hi  mumkin  edi.  Iskandar  muruwatli 

shoh bolgani uchun ham tig' bilan kafanni dar­

rov  oldirib  tashladi.  Shohona  kiyim  va  qurollar 

keltirib, qayta kiyintirishdi.  Shoh uni hurmatlab 

quchoqlashib  ko'rishdi.  Hind  Royi Iskandaming 

oyog‘ini o'pishga intilgan edi,  shoh unga hurmat 

ko'rsatib, yuqoriroqdan ko'tarib  oldi va ikkovlari 

quchoqlashib ko‘rishishdi. Hind shohi olib kelgan 

sovg'alarini  Iskandarga  tutdi.  Iskandar  uning 

o'tirishiga joy  ko'rsatdi  va  shohona  qonunlarga 

ko'ra mehmon  bilan  suhbatlasha boshladi.  Shu 

bilan mezbon ko‘nglidagi vahmga barham berdi va 

andishadan  qutultirdi.  Shohning bu xil  iltifotini 

ко‘rib, hind Royi o‘midan turib, iltimos qilib qoldi:

«Hind  kishvarida  g‘aroyiblar  ко‘p.  Bu  yeming 

qishi  nihoyat  mo'tadil.  Issig‘  ham,  sovuq  ham 

bolmaydi. Harbiy yurishlar vaqti ham shu davrda 

maqbul boladi», -  dedi. Iskandarga bu taklif xush 

kelib, qishni Hindistonda o'tkazishga rozilik berdi. 

«Dehlida  otkaza  qoling  qishni»,  -   deyishgan  edi, 

shoh: «Shaharga sipoh sig‘maydi», -  deb shahardan 

tashqarida  alohida  manzil-makon  qurish  uchun 

ko'rsatma  berdi.  Hind  Royi  yana  dediki:  «Shoh 

hukm  aylasa,  ishlami  tezlashtirish,  tezroq  tugal- 

lash  uchun  qurilayotgan  shaharchani  ko'rishga 

vaqti-vaqti bilan borib,  qilinayotgan ishlardan xa- 

bardor bolib tursam, bolmasa ко‘nglim tinchimay- 

di, dam-badam bezovta bolaman», -  degach, bu so‘z 

shohga ham xush keldi-da, tezjoiruvchi, karkko‘zli, 

filtan  naqshli  egar  otlami  hozirlab,  Hind  mulkini 

o‘zi ham aylanib kelishga yol oldi.

Hind shohi Roy o‘z olkasi ko'chalaridan borar 

ekan,  aholi  uning  olimdan  qolganidan  xursand 

bolib,  beadad  duolar  qilishdi.  Roy  elni  xushdil

---

aylab, Iskandar buyurgan shaharchani qurishga 

berilib ketdi.

O'sha  mintaqada  Nigor  degan  o‘rmon  bolib, 

hayratlanarli  darajada  go'zal  edi.  O'rmondan 

doim anbar nasimi esib turar, tuprog'idan ham 

anbar  isi  anqib  turar,  sandalu,  obnus,  san- 

darus,  shabah kabi xushbo^ daraxtlar u yerda 

serob  edi.  Nasim  esganda  hammayoq  sandal 

daraxti  isiga  tolib  ketardi.  Daraxtlarning  har 

biri  osmonga  bosh  tegdurib  turar,  daraxt  bar- 

glari  orasidan  hatto  quyosh  ko'rinmasdi.  Chi- 

nor,  dorchin,  zaytun,  tok  bir-birlarini  bezab, 

o'rmonga  ajab  manzara  bag‘ishlar,  xilma-xil 

qushlarning qichqirishlari  ajib  musiqalar hosil 

etar, to'tilarning bir xil navi har bargni kolcimtir 

qilib, har daraxtni Xizr payg‘ambarga o'xshattir- 

gandi.  0 ‘rmondagi qizil, yashil,  gulnor ranglari 

bo‘stonlarni hayotbaxsh qilib bezagan edi.

O'rmon  ov  uchun  ham  qulay  bolib,  kiyiklar 

toglarda ming-minglab sakrab yurishar, marallar 

shakar qamishlar o‘sgan o‘tloqlarda ko‘p bolgani 

uchun  har qaysining oyoglga  asal yopishib  qol- 

gandi.  Dengizida  bolsa  oq  baliqdan  ко‘pi  yo‘q, 

oYmon atrofida har xil katta va kichik qushlarning 

inlari mol bolib, ulami istagancha ov qilish mum­

kin edi. Shaharcha ochiq yerda barpo qilinayotgani 

uchun  gullar m ol-kol ekilgan  bolib,  dilni  o‘ziga 

maftun etardi.

Hamma ishlar bitgach, hind Royining o‘zi Iskan- 

darni qo'shini bilan shu yerga boshlab kelib doira 

qilib ishlangan qarorgohga tushirdi. Shoh bu yer­

da chor atrofni bemalol kuzata olardi.

Hind  Royining  qilayotgan  g'amxo'rliklaridan 

juda xursand bolgan Iskandar qishi bilan boshqa

---

barcha ishlarni yig‘ishtirib, aysh-ishrat bilangina 

mashgtil boldi.

Iskandar Kashmirda qishni otkazar ekan, uning 

ajoyib latofati, g'aroyib imoratlari, sehrli tilsimlari 

tomoshasiga  tez-tez  borib  turardi.  Hammomda 

ko'proq bolar, Roy qasrida sozanda navozandalar 

ishtirokida ziyofatlar uyushtirar, gohida o‘rmonni 

ko‘ngli  istab,  yolbars  va  sherlami,  ba’zida  fil-u 

kark  oldirib,  gohida daiyo  boglab  qayiqda  sayr 

etib,  goh  oq  baliq  ovlab,  do'stlari  bilan  sho‘rva 

qilib  ichishib,  goho  shakar  qamishzorda  yurib, 

nayshakami gazak qilib may ichishib, ba’zan ilm 

ahlini  saroyga to'plab,  ilm  majlisi qurishar,  turli 

kitoblar mazmuni haqida bahs yuritishardi. Kitoblar- 

da  nomalum,  majhul  o'rinlarni  malum  qilish 

ayniqsa zavqli kechardi.  Kecha-kunduzlar shun­

day otib, bahor fasli ham boshlandi. Quyosh olamni 

o‘zining  nurlari  bilan  munawar  aylagach,  shoh 

yana ketish yiglnini yig‘di va bu safar Xitoy bilan 

Chin azmini ixtiyor etdi.  Yana harbiy harakatlar 

boshlanib, Chin chegarasiga bayroq tikildi.