Xamsa alisher Navoiy xamsa

6 Mul -  may,  sharob.

7 Mardum -  qorachig'.

8 Zulol -  tip-tiniq suv.

9 Jazb aylamoq -  tortib, shimib olmoq.

10 Hubob -  suv yuzidagi pufak.

11 Vosil bolmoq -  yetishmoq.

---

lar uyqu ogtishida orom olishardi.  Sayyoralar-u 

yulduzlar  ikki  sevishganning  shodlik  kechasini 

himoya qilib,  ulardan  ko'zlarini uzishmas,  subh 

sovuq nafasini urmas, butun olam uyquda edi.

Ikki vafodor  esa bir-birlariga tan-u jon  misoli 

chirmashishib, bir-birlariningyuz-u qollari, oyoqlar- 

ini o'pishib, biri qulochini ochsa, ikkinchisi qoliga 

yor  sochlarini  chirmab  lazzatlanishardi.  Ammo 

ne  ish  yuz  bermasin,  u  poklikdan  uzoq  emas- 

di.  U  ikki dilband visol ogtishida shunday shod 

ekanlar,  tong yorisha boshladi.  Layli:  «Bu yerda 

bolishni  istasam  ham,  uyga  borishim  to‘g‘riroq 

boladi», -  dedi-da, bir-birlarining oyoqlarini o‘pib 

xayrlashishdi.

Ikki dilorom bir-birining vasliga yetishib,  mu- 

rodlari hosil bolgach, biri qabilaga yol olib ketdi, 

ikkinchisi  esa  dashtda  yolg‘iz  qoldi.  Layli  hech 

kimga  sezdirmay o‘z uyiga kirib  oldi.  Uning yori 

bilan topishganidan hech kim xabardor bolmadi. 

Bemor ku}'ov  ko'zini  ochib,  boshi  ustida turgan 

odamlarga amori, ya’ni kajava keltirishini buyurdi, 

ular bu farmonni bajarishgach, unga otirib o‘z uyi 

tomon jo ‘nab ketdi. Kuyov o‘z kasalidan tuzalgach, 

yana kelib nikoh ishiga kirishishini bildirdi. Layli 

esa uyda qolib, yana hajr alamini torta boshladi. 

Dimogl  yor  isidan  bahra  topgani  uchun  uning 

rohati buzilgan, beholligi yanada kuchaygan edi.

Vasl davlatigayetishgan Majnun shu choqqacha 

visol  lazzatini  totmagan,  g‘am  o‘tida  kuyib,  vasl 

otinigina  eshitardi,  xolos.  Vasl  bilan joni  yangi- 

langach,  hayot  suvini m ol-kol ichgandek boldi. 

Lekin zamona bu hayot suvini toldb tashlab, yana 

zahar  tola  yuz jomni  unga  tutdi.  Yarta  hajrga

---

mubtalo bolgan oshiqning holi awalgisidan ham 

oglrlashdi.  Ko'nglida yuz xil iztirob paydo boldi- 

yu,  yana  Najd  togl  tomon  y o l  oldi.  Najd  toglni 

yer ustidagi  ikkinchi  osmon  deb  atash  mumkin 

edi.  Cho‘qqilari  falakka  yetadigan  bu  bahaybat 

tog‘ ustida daraxt-u kolcatlar ham o'smasdi, faqat 

toshlardan iborat bolib, oshiqlar uchun g‘am-alam 

togl edi. Majnun uning ustiga yugurganicha chiqib 

bordi.  Bu  tog'ning  cho'qqisini  u  o‘ziga  maskan 

qilib olgan bolib, u yerdan Layli qabilasi ko‘rinib 

turardi.  Ko‘zi doimo  shu qabilada bolib,  u yerni 

tomosha  qilish  bilan  o‘z  dardiga  chora  topar,  u 

yerda  ko‘tarilgan  tutunni  ko'zlariga  surma  deb 

bilardi. Tog‘ cho‘qqisidagi o‘z manziliga olov tezligida 

yugurib  chiqdi-yu,  yana  qabilaga  ko‘zini  tikkan- 

icha,  o‘z-o‘zi  bilan  so'zlasha  boshladi.  Atrofida 

vahshiy hayvonlar, qushlar paydo bola boshladi. 

Ular  ichida  Majnun  yoqtirgan  bir jayron  bolib, 

ko‘zi  bilan  bo^ni  nozik,  jismi  chaqqon,  devona 

yigitga yor-u  oshno  edi.  U  Majnunga mehribon- 

lik ko'rsatib,  bo^nidan  quchar,  yuzlariga yuzini 

surtib erkalanar, qulogl bilan ко‘z yoshlarini artib, 

tuyoqlari bilan jismini qashirdi. Jafokash yigit esa 

uni erkalar ekan,  quloglga shunday deb  so'zlar- 

di:  «Sening ko‘zlaring Layli ko'zidek sehrli,  nozik 

oyoglng uchi yorilgan qamish qalamning o'zginasi, 

tuyog'ing esa qalam uchidagi siyohga o'xshaydi. 

Xuddi xat yozish uchun  bandlik qamish  qalam- 

ni  yo'ngandeksan.  Ushbu  qalaming  bilan  Layli 

qabilasi tomon yol olib,  agar yorim bahor chogi 

sayrga  chiqqan  bolsa,  sen  tomonga yoli  tushib 

qolsa,  uzoqdan  turib  atrofidan  aylangin-da,  har 

o il qadamda tuproqqa yuzingni qo^. Men yuzimni

---

sening yuzingga  surtay,  ko'zimni  ham  ko'zingga 

surtay.  Sayrda u bilan birga bol,  qay tomon yol 

olsa,  gul-u  lolalar  orasida  bekinib,  u  yetib  kel- 

ganida, oyoglga yuzingni, qadami tuprog'iga ikki 

ko'zingni surtgin. Hazin yiglab, mening g'amimni 

unga oshkor qil, dil dardlarimni mungli ko‘z yosh 

tolrib unga bayon qil!».

Majnun kiyik bilan shunday so'zlashar, qush- 

lar  bilan  boshqacharoq  suhbatlashar,  har  bir 

hayvonga shu tarzda o'zining g'amgin qissasidan 

hikoya so'zlardi. Ko‘nglida yor visoliga orzu havas 

yashar,  lekin bu havas xayolgina edi.  Layli bilan 

bolib  o‘tgan  visol  onlarini yodiga  olar  ekan,  dili 

shodliklarga tolardi.

Majnunning  yarim  kechada  Nafval  uyidan 

chiqib, dasht tomoniga ketganini bilgan ota-ona- 

si el oldida uyalishganidan g‘am ostida qolishdi. 

O'sha zahotiyoq uy tomon y o l olishdi, yetib bor- 

ishgach,  otasini  isitma  tutib,  to‘xtovsiz  terlab, 

to'shakka mixlanib  qoldi.  Har xil muolajalar qil- 

ishsa ham, foyda bermadi. Tabiblaming mahorati 

ham kor qilmay,  isitmasi pasaymadi.  Dardi og‘ir 

bolgani sababli, ahvoli borgan sari yomonlashib, 

oxiri jon  omonatini  topshirib,  qorongl  maskan 

sari  y o l  oldi.  Qabila  ahli  aza  tutib,  oh-faryod 

chekdilar.  Bundan xabar topgan keksa onasi bir 

tomondan o'glining dard-u g‘ami, ikkinchi tomon- 

dan yostiqdoshining alami bilan iztirob chekib, eri 

ortidan boqiy dunyoga yuz tutdi. El unga ham aza 

tutib, qora kiydi. Ularni o'sha qabilaning go‘risto- 

niga dafn etdilar.

Najd  toglni o'ziga maskan qilib  olgan  Majnun 

ota-onasining vafotlaridan bexabar edi.  Bir kuni 

ichini  qayg4i  bosib,  ko‘zi uyquga ketdi.  Tushida

---

ajoyib  bir voqeani  ko‘rdi:  ikkita kaptar  bir uyda 

bola ochibdilar, jo'jaga qanot chiqqach,  u birdan 

havoga parvoz qilibdi. Buni ko'rgan ikkala kaptar 

uni  uyasiga  olib  kelish  uchun  osmonga  parvoz 

etishibdi.  Jo'jani topgan bolsalar ham, u o‘jarlik 

qilib uyiga qaytmas emish. Ikkovlari noumid bolib 

inlariga qaytayotganlarida, yuqoridan ikkita bur- 

gut uchib kelib,  ikkovini yeb qoyibdi.  Bu tushni 

ko‘rgach,  Majnun  ko'zini  ochdi-yu,  qonli  ko‘z 

yoshlarini to “ка boshladi. Tushiga ta*bir istab, uni 

o‘z holatiga qiyosladi-da,  ota-onasi olganini,  ha- 

yoti quyoshi qora bolganini bildi. Tog'dan pastga 

qarab sel singari shoshilib, seldek ko‘z yoshlarini 

toldb,  qabilasining  mozorigacha  oh-faiyod  urib 

yugurdi.  U yerda yangigina yasalgan ikki qabmi 

ko‘rib, jismi zorini chaqin urgandek boldi. Boshiga 

tuproq sochib, kolcragiga toshlarni ura boshladi. 

Otasining  mozoriga  boshini  qo“yib  fig'on  chekdi: 

«Ey sahro ahlining azizi,  faqat dasht emas,  Mak- 

kadan Shomga qadar barcha el sening rahmating 

dasturxonidan  bahramand  edi.  Arablaming  eng 

ulug‘  kishilari  ham  sening  dastingdan  shikast 

topardi.  Lekin  sen  mendan  shikast  topding. 

Ko'ngling  g'amimda  noshod  bolib,  umring  men 

tufayli barbod boldi.  Meni shodlik uchun tilagan 

eding,  lekin  men  tufayli yorug‘ chiroglng o'chdi. 

Meni  tilab  qancha  diramlar12  sochding-u,  men 

tufayli alamdan boshqa narsa ko'rmading.  Qaysi 

til bilan sendan uzr so‘ray,  sening aytganlaringni 

qilmadim,  ruhingdan  nechuk  kechirim  so‘ray? 

Meni tashlab ketib, ustimga g‘am toglni qoyding. 

So‘ngaklarimni bir-bir ushatib, tanimni tuproqqa 

qorishtirding.  Yulduzim  har  qancha  qora  bolib,

12 Diram -  kumush tanga.

---

toleyim baxtsiz bolsa ham, saxovat ko'rsatib, meni 

kechirgil,  ruhingni kechiruvchim qilginb.

Keyin  Majnun  onasi  qabri  oldiga  borib,  yoqasi 

o'miga kolcsini pora qilib, yemi ko‘z yoshlari bilan 

dengizga  aylantirdi.  Bahor  bulutidek  oldrib,  o‘z 

yuzlariga ura boshladi.  So‘ng alam bilan shunday 

deb faiyod urdi: «Ey jonim qiblasi, qiblamning nuri! 

Jonimning shodligi,  ko'zimning chirogl,  ko‘nglim- 

ning  rohati-yu,  fikri  xayolim  oromi!  Sen  КаЪат 

esang-da,  men  mayxonani  istab,  tavof qilmadim, 

atrofingda  aylanib  sayr  etmadim.  Qalbingga  har 

doim iztirob solib, К аЪ атт xarob ayladim. Mening 

КаЪат xarob boldi, endi Tangriga ne deb javob be- 

raman? Mehrimga ko“nglingdan joy berib, beshigim- 

ni qoHaring bilan tebratding.  Har kun meni o^lab 

qayg4i chekding,  meni deb tunlari uyqung harom 

boldi.  Kechalari  tinmay  yiglab  fig‘on  qilganim 

ko'zlaringga uyqu bermasdi. Kunduzlari-yu kecha­

lari mening dardimda tinmay, yemak-ichmakni ham 

unutib qo yarding. Bir luqma non yeganingda ham, 

uning menga sut bolishini oyiarding.

Koshki  edi  chekkan  bu  azoblardan  qadding 

egilib,  k o‘rpa-to‘shak  qilib  yotganingda,  men 

qaddimni  egib  qoshingda  tursam  edi,  qul  kabi 

o'gllligingni  qilsam  edi.  Bunday  oglr  kunlarda 

boshingda  hozir  bololm adim ,  shafqat  bilan 

qollaringni silab,  ko'zlarim bilan yollaringni su- 

purolmadim.  Sendan tun-u kun judo bolib, bev- 

afolik  qildim,  dardingga  davo  bololmadim.  Jan- 

natdan joy olgan ruhing mendan shod emasligini 

bilaman,  shu  zulmning  o‘zi  menga  yetib  ortadi. 

Bechoraman, boshqa nima qilay, dardimga qanday 

chora topay?!». Shunday fig‘on qilganicha, boshini 

yerga urarkan, yana hushidan ketib jdqildi.

---

Hayot kuyi, go‘zalligidan mahrum bolgan Maj­

nun  endi  ota-onasidan  ham judo  boldi.  Uni yor 

dog'i  o‘rtab  kelayotgan  bolsa,  ular  ustiga  ikki 

mehribonining  dardi  ham  qo‘shildi.  Alam  ustiga 

alam  ichida  qolgan  bechora  go'ristonni  vatan 

qilib oldi. Yotadigan joyi xilxona bolib olam unga 

go Vo qorongl go'rdek tuyilardi. Har kuni hushini 

yo‘qotib  nola-yu  fig‘onlar qilar,  o ‘zini yuz g‘amga 

duchor etardi. 0 ‘z joniga jafolar qilib, o‘z-o‘ziga aza 

tutardi. Ota-onadan ayrilish ikki dog‘ bolsa, hijron 

ushbu  ikki  o ‘t  ustiga quyilgan yog‘ edi.  Muncha 

g‘am-u balo yigllgach,  Majnun yotib qoldi.  Dardi 

shunchalar  kuchli  ediki,  u  o‘zi  yotgan  joyidan 

qo£zg‘alolmasdi. Boshi ustiga yowoyi hayvonlar-u 

qushlar, kiyiklar to'planib turishardi.

Bu  payt  Layli  ham  g‘am-alam  ichida  iztirob 

chekardi.  Majnun visolidan shodlikka tolgan qiz 

yana hijronga duch keldi.  Majnunning ota-onasi 

vafot  etganini  eshitgan  Laylining  dardiga  dard 

qo'shildi.  Chunki  yuz  bergan  barcha voqealarga 

o‘zi  sabab  bolganini  yaxshi  bilar  edi.  U  tinmay 

yiglar ekan,  shunday so'zlar bila nola qilardi: