Xalqaro valyuta-kredit munosabatlari

Xn>0  X-M>0  X>M;
I-S I xorijga kapital chiqarilishi

Davlatlar rasmiy zaxiralar va qarzlar xisobiga qoplash qobiliyatiga ega bo`lmagan to`lov balansining katta davriy taqchilligi bo`lgan xollarda o`z valyutalari devalvatsiyasini amalga oshirishlari mumkin. Bu importning fizik xajmi ko`payishiga va oqibatda mamlakatda xorijiy valyuta tushumining o`sishi xamda to`lov balansi kamomadi tugatiladi.

To`lov balansi taxlili.
To`lov balansini tuzish tamoyillariga ko`ra u doimo balanslashgan bo`ladi. Manfiy yoki musbat qoldik tushunchasi faqatgina to`lov balansining alohida qismlariga ta`luqli. Shu bilan birga to`lov balansi qoldig’ining milliy iqtisodiyotga ta`siri amaliyotda bir xil tavsiflanmaydi. Iqtisodiy siyosat maqsadlaridan kelib chiqib to`lov balansining musbat qoldig’i xam, manfiy qoldig’i xam ijobiy yoki salbiy deb baxolanishi mumkin.
To`lov balansi xolatiga baxo berishda savdo balansi qoldig’i, joriy operatsiyalar balansi qoldig’i, kapital xarakati va moliya balansi qoldig’i xamda rasmiy xisob kitoblar balansi qoldig’i alohida taxlil etiladi.
Savdo balansi qoldig’i o`zgarishiga baxo berishda bu o`zgarishlar qaysi omillar ta`sirida ro`y berganligi e`tiborga olinadi. Masalan, manfiy qoldik eksportning qisqarishi xisobiga ro`y bergan bo`lsa, bu xolat milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshliligi pasayganligidan dalolat berishi va negativ xodisa deb qaralishi mumkin. Lekin bu xolat mamlakatga to`g’ridan-to`g’ri investitsiyalar oqimi ko`payishi xisobiga importning o`sishi natijasida ro`y bergan bo`lsa miliy iqtisodiyotning zaiflashidan dalolat deb qaralmaydi.
Joriy operatsiyalar xisobi balansi, odatda, to`lov balansining ma`lumot beruvchi qoldig’i deb karaladi. Chunki bu qoldiq bilan birga ichki iqtisodiy siyosatni cheklovchi tashqi iqtisodiy omil xisoblanishi bilan birga mamlakatning moliyalashtirishga extiyojini belgilaydi. Joriy operatsiyalar xisobi balansining musbat qoldig’i mamlakat boshqa davlatlarga nisbatan netto kreditor ekanligidan dalolat beradi, va aksincha manfiy qoldig’i ( ya`ni joriy operatsiyalar xisobi balansining taqchilligi) mamlakat tovarlar va xizmatlarning netto-importi uchun to`lovlarni amalga oshirishga va transfert to`lovlarini moliyalashtirishga majbur bo`lgan sof qarzdorga aylanganligini anglatadi. Amalda joriy to`lov balansining musbat qoldig’iga ega mamlakat milliy jamgarmalarning bir qismini kapitalni ichki jamg’arishga yo`naltirish o`rniga mamlakat tashqarisiga investitsiyalaydi.
Kapital xarakati va moliya balansi qoldig’i joriy operatsiyalar balansi xolatining oynadagi aksi hisoblanadi, chunki real resurslar oqimini ko`rsatadi. Shuningdek joriy operatsiyalar balansi xolati qisman «Sof xatolar va chetda qoldirishlar» moddasiga to`g’ri keladi.
Rasmiy xisob kitoblar balansi qoldig’i to`lov balansi umumiy (yakuniy) qoldig’ining kengroq tarqalgan nomlanishi bo`lib norezidentlarning mamlakatga nisbatan likvidli talablarning ko`payishi (kamayishi) yoki xorijiy likvidli aktivlardagi mamlakat rasmiy zaxiralarning ko`payishidan ( kamayishidan) dalolat beradi. Bu koldiq «Zaxira aktivlari» moddasidan boshqa barcha moddalarni qamrab oladi.
Qayd qilingan valyuta kurslari sharoitida (1979 yilga kadar) rasmiy xisob kitoblar xolatiga katta ahamiyat berilar edi, chunki uning taqchilligi mamlakatning boshqa davlatlar oldidagi majburiyatlarining ortganligini (yoki zaxiralarining kamayganligini) anglatgani xolda valyuta kursining barqarorligiga taxdid solar edi. Suzib yuruvchi valyuta kursining kiritilishi bilan umumiy to`lov balansi tushunchasini yo`qqa chiqardi, rasmiy zaxiralar dinamikasi esa nafaqat rasmiy xisob kitoblar qoldig’ining oqibati, balki to`lov balansining boshqa bo`limlarida xisobga olingan oqimlaridagi o`zgarishlarning sababchisi ham bo`lib qoldi.