Xalqaro soliqqa tortishning huquqiy-me’yoriy asoslari д PhD. N. Artikov

 
3. Xalqaro soliqqa tortish munosabatlarini tartibga solishda huquqiy-me’yoriy hujjatlarni davlatlar o‘rtasida qabul qilish tartiblari
Xalqaro ikki tomonlama soliqqa tortishni bartaraf etishning asosiy mexanizmlaridan biri ikki tomonlama soliq kelishuvlaridir. Soliq kelishuvlarining
asosiy maksadi — xamkor mamlakatlar urtasida yuzaga kelishi mumkin bulgan ikki yoklama soliqka tortishning barcha kurinishlariga barxam berishdan iborat. Ushbu kelishuvlar ma’lum koida va tadbirlar ketma-ketligini kat’iy tartibda amalga
oshirishni kuzda tutadi. Kelishuvlar ikki yoklama soliqka tortishga kanday kilib
barxam beradi Soliq kelishuvlari ikki yoklama soliqka tortishga barxam berishning uch pogonali tizimini kullashni kuzda tutadi.
Birinchi bosqichda, xamkor mamlakatlarda «rezident» va «daromad manbasi» koidalaridan kelib chikadigan ikki yoklama soliqka tortishga barxam beriladi. Ushbu maksadlarda kelishuvda ikki yoklama rezidentlik va «moddiy» moddalar buyicha tortishuvlarni echishga karatilgan kismlar mavjud bulib, ular tomonlardan biriga daromadlarning anik turlari buyicha ma’lum soliqka tortishda mutloq xukuk beradi.

Ikkinchi bosqichda, «rezident» va «daromad manbasi» moddalar buyicha barcha munozaralar xal etilgandan sung, kolgan ikki yoklama soliqka tortishga barxam beriladi. Bunday barxam berish xar bir mamlakatning ichki me’yorlari asosida ta’minlanadi. Yangi soliq kelishuvida esa, ushbu me’yorlarning mavjudligi yoki mavjud emasligi kurib chikiladi. Oxirgi xolatda, ikki yoklama soliqka barxam berish buyicha yangi tartib, kelishuv asosida joriy etilishi mumkin. Odatda, kuyidagi usullardan biri kullaniladi «ozod kilish» usuli yoki «soliq krediti» usuli. Soliq kelishuvi tuzilayotgan paytda tomonlar ushbu ikki usuldan birini tanlashi, yoki ularni ikkalasidan xam zaruriy paytlarda foydalanishi mumkin. Ammo, shuni aloxida ta’kidlash lozimki, soliq kelishuvlarida «soliq krediti» usulidan kuprok foydalaniladi.
Bu xolatni xattoki, ichki soliqka tortish tizimida kuprok «ozod kilish» usulidan foydalanadigan mamlakatlarda xam kuzatish mumkin. Buning asosiy sabablaridan biri - «soliq krediti» usulida soliqlarni tulashda xalkaro chetga chikish imkoniyatlarining ancha pastligidir.
Uchinchi bosqichda, xamkor mamlakatlarda soliqka tortiladigan daromadlarni turlicha aniklash sababli kelib chikadigan ikki yoklama soliqka tortishga barxam beriladi. Bunday ikki yoklama soliqka tortish, odatda, soliq organlarining uz vakolatlari doirasida soliqlarni undirish uchun soliq tulovchilar daromadlarini kayta taksimlash buyicha xarakatlaridan kelib chikadi.