Xalqaro shartnomalar huquqi

Xalqaro shartnomalarning haqiqiyligi

1969 va 1986 yilgi Vena konvensiyalari xalqaro shartnomalarning haqiqiyligi prezumpsiyasidan kelib chiqadi, chunki xalqaro shartnomaning haqiqiyligi yoki ishtirokchining shartnoma qoidalarini uning uchun majburiyligiga roziligi faqat xalqaro huquq asosidagina belgilanishi mumkin. Faqat haqiqiy xalqaro shartnomagina unda ifodalangan huquq va majburiyatlarni keltirib chiqarishi mumkin.

Xalqaro amaliyotda alohida shartnomalar haqiqiy emas deb topilgan holatlar ham mavjud. Shartnomaning haqiqiy emasligini belgilovchi asoslar qatorida davlatni majbur qilish, aldash, xato, shartnoma qoidalarini xalqaro huquqning jus cogens me’yorlariga zid kelishi kabilarni sanab o‘tish mumkin.
Shartnomaning haqiqiy emasligi shartlari ikki turda, ya’ni: mutlaq va nisbiy, ya’ni ulardan foydalanmaslik yoki foydalanishga yo‘l qo‘yuvchi turlarda bo‘ladi.
Shartnoma, agar uni tuzish vaqtida xalqaro huquqning imperativ me’yorlariga zid bo‘lsa, haqiqiy emas va yuridik jihatdan ahamiyatsiz hisoblanadi.
Shartnoma uning majburiyligiga o‘z roziligini bergan davlat tomonidan, «agar uning ichki huquqi shartnomalar tuzish vakolatiga tegishli qoidalari buzilgan bo‘lca; shartnomada ma’lum xarakterdagi xato mavjud bo‘lsa; shartnoma boshqa bir davlatning yolg‘on harakatlari ta’siri ostida yoki uning vakiliga bevosita yoki bilvosita pora berish yoki majburlash natijasida tuzilgan bo‘lsa» haqiqiy emas deb topilishi mumkin.
Davlat ushbu holatlarni inobatga olmasligi va o‘zi uchun shartnoma qoidalari majburiyligini saqlab qolishi mumkin.
Davlat, agar ushbu holatlar mavjudligini bila turib, shartnoma qoidalarini qo‘llasa va ularni bajarsa, shartnoma majburiyligi borasida bildirgan roziligiga nisbatan norozilik bildirish huquqini yo‘qotadi. Chunki davlatning ushbu xatti-harakati shartnoma qoidalariga indamay rozi bo‘lish deb hisoblanadi. Mazkur qoida xalqaro huquqda estopel (estopel) qoidasi deb nomlanadi.
Agar shartnoma qoidalarida boshqa maqsad ifodalanmagan bo‘lsa, shartnoma orqaga qaytish kuchiga ega emas. Bu shuni anglatadiki, shartnoma qoidalari uning ishtirokchisi hisoblangan davlatning shartnoma kuchga kirgunga qadar sodir etgan har qanday harakatlari, faktlar yoki holatlarga nisbatan qo‘llanmaydi. Shartnomalarga orqaga qaytish kuchini berish nafaqat eng kam, balki favqulodda hodisadir.
Davlatlar va xalqaro tashkilotlar yoki xalqaro tashkilotlar o‘rtasidagi shartnomalar to‘g‘risidagi qoidalar 1986 yil Vena konvensiyasida kodekslashtirilgan.
Konvensiyaga muvofiq xalqaro tashkilot — hukumatlararo tashkilotdir.
Rasmiy tasdiqlash hujjati — davlatning shartnomani ratifikatsiya qilish hujjatiga muvofiq keladigan xalqaro hujjat bo‘lib, u orqali xalqaro tashkilot shartnoma majburiyligiga o‘z roziligini izxor qiladi.
Xalqaro tashkilotning barcha xatti-harakatlari uning qoidalariga muvofiq tarzda amalga oshiriladi.
Xalqaro tashkilot qoidalari — tashkilotning ta’sis hujjatlari, ular asosida qabul qilingan qaror va rezolyutsiyalar, shuningdek, tashkilotning muhim shakllangan amaliyoti, ya’ni bu shunday amaliyotki, unga nisbatan a’zo-davlatlar konsensusga (e’tirozning mavjud emasligiga) ega.
Xalqaro tashkilot tomonidan xalqaro shartnomalar tuzilayotgan vaqtda beriladigan vakolat — bu tashkilotning vakolatli organi tomonidan qabul qilinadigan hujjat bo‘lib, unga muvofiq bir yoki bir necha shaxs tashkilot nomidan muzokaralar olib borish, shartnoma matnini qabul qilish yoki uning matni haqiqiyligini aniqlash, ushbu tashkilotning shartnoma majburiyligiga roziligini ifodalash yoki shartnoma tuzish bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa har qanday harakatlarni amalga oshira olish vakolatiga ega bo‘ladi.
Xalqaro shartnomalarning bekor qilinishi va harakatining to‘xtatilishi
Xalqaro shartnomaning bekor qilinishi (tugatilshi), ya’ni yuridik kuchini yo‘qotishi yoki undan ishtirokchining chiqishi shartnoma qoidalariga muvofiq tarzda yoki shartnoma qatnashchilarining roziligiga binoan xoxlagan vaqtda amalga opshrilishi mumkin.
Xalqaro shartnomani to‘xtatish shartnoma harakat muddatining tugashi, uning bajarilishi, yangi jus cogens me’yorining vujudga kelishi, shartnomada belgilangan shart-sharoitlar asosida denonsatsiya qilinishi natijasida yuz berishi mumkin.
Shartnomani to‘xtatishda denonsatsiya, ya’ni shartnomani bekor qilish to‘g‘risida bildirish keng qo‘llanadi. Agar shartnoma denonsatsiya qilishni nazarda tutmagan va shartnoma ishtirokchilarining bunday imkoniyatdan foydalanishlari maqsad qilib qo‘yilmagan bo‘lsa, shartnoma denonsatsiya qilinmaydi.