Eksport
Import7
Respublikada tashqi savdo aylanmasi 2019 yil yanvar-dekabr oylarida 42.2 mlrd. AQSH dollarini, shu jumladan eksport 17.9 mlrd. AQSH dollarini va import 24.3 mlrd. AQSH dollarini tashkil qildi. Tashqi savdo aylanmasi saldosi 945,5 mln. AQSH dollarini tashkil etdi.
Oxirgi yillarda Respublikaning eksport tarkibida qariyb barcha tovarlar va xizmatlar guruhlari bo’yicha o’sish kuzatilmoqda.
Import tarkibining umumiy hajmidan 43.8 foizni mashina va asbob-uskunalar va 13.2 foizini kimyo mahsulotlari va undan tayyorlangan buyumlar tashkil qiladi.
Eksport tarkibining umumiy hajmidan 25,7 foizni oltin tashkil qiladi, bunda xizmatlar 19.9 foizni va energiya manbalari va neft mahsulotlari 14.1 foizni tashkil qiladi.
2019 yil yanvar-dekabr oylarida tashqi savdo aylanmasi saldosi 945,5 mln.AQSH dollarni tashkil qildi, shundan MDH davlatlari bilan 809,5 mln.AQSH dollarni va boshqa davlatlar bilan 136,0 mln.AQSH dollarni tashkil etdi. MDH davlatlari orasida Rossiya, Qozog’iston, Ukraina, Qirg’iziston va Tojikiston davlatlari tashqi savdo aylanmasida asosiy xamkor lar hisoblanib, ularning jami tashqi savdo aylanmasidagi ulushi 28,7 foizni tashkil qildi, boshqa davlatlar orasida Xitoy, Turkiya, Koreya Respublikasi , Germaniya, Afg’oniston, Braziliya, Xindiston, Eron, Latviya, Litva, Fransiya, AQSH, Italiya davlatlari hisoblanadi va ularning ulushi 41,6 foizni tashkil qildi.
Respublikamiz eksporti va importining tovar va geografik tarkibini takomillashtirish orqali raqobatbardoshlikni oshirish bir qator vazifalarning amalga oshirilishini taqozo etadi.
XULOSA
Bugungi kunda mamlakatning jahon savdosida faol ishtiroki muhim afzalliklarga ega: bu mamlakatda mavjud resurslardan yanada samarali foydalanish, ilm-fan va texnikaning jahon yutuqlariga qo'shilish, qisqa vaqt ichida o'z iqtisodiyotini tarkibiy qayta qurish, shuningdek, aholining ehtiyojlarini to'liq va har tomonlama qondirish imkonini beradi. Dunyoning hech bir mamlakati xalqaro savdoda ishtirok etmasdan iqtisodni yaratishga muvaffaq bo'lmaydi.
Sarhisob qilar ekanmiz, xalqaro savdo hajmi jadal o'sib borayotgani, unda tayyor mahsulotlar ulushi tobora ortib borayotganini aytish mumkin. Geografik va tovar sifatida xalqaro savdoning tarkibi doimo o'zgarib, hozirgi vaqtda ikkita element tizimini ifodalaydi: asosan bir-biri bilan savdo qiluvchi rivojlangan mamlakatlar va rivojlangan mamlakatlarga o'z mahsulotlarini yetkazib beradigan rivojlanayotgan mamlakatlar.
Katta energiya resurslari, yuqori malakali mehnat resurslari bilan ishlaydigan deyarli 150 million aholiga ega bo'lgan Rossiya, tovarlar, xizmatlar va kapital uchun katta bozor hisoblanadi. Biroq, tashqi iqtisodiy sohada ushbu salohiyatni amalga oshirish darajasi juda kichik.
Xalqaro savdo xalqaro iqtisodiy munosabatlarning asosiy tarkibiy qismidir, chunki u mehnatni taqsimlash asosida paydo bo'lgan turli mamlakatlarning tovar ishlab chiqaruvchilari o'rtasidagi aloqa shaklidir. Har bir mamlakat eng katta afzalliklarga ega bo'lgan ishlab chiqarishga ixtisoslashgan va ishlab chiqarish foydali bo'lmagan mahsulotlarni import qilishga intiladi. Shuningdek, xalqaro savdoda turli xil iqtisodiy va siyosiy xavflar mavjud bo'lib, ular turli vaqtlarda uning kelib chiqishini tushuntirishga harakat qiladigan nazariyalar paydo bo'ldi va rad etildi, muayyan sharoitlarda maqsadlarni aniqlash, afzalliklar, kamchiliklar va h. k.
Savdo siyosati – byudjet soliq siyosatining, tashqi savdo hajmlarini soliqlar, subsidiyalar, valyuta nazorati va import yoki eksportni to’g’ridan-to’g’ri cheklashlar orqali tartibga solishni o’z ichiga olgan, nisbatan mustaqil yo’nalishdir.
Tashqi savdoni tartibga solishda eng ko’p qo’llaniladigan usul importga tarif belgilash bo’lib, buning natijasida ichki baholarning o’sishi kuzatiladi. Importga tariflarni joriy qilishdan iste’molchilar ko’rgan zarar ishlab chiqaruvchilar va davlat ko’rgan foydadan katta bo’ladi. Importga tariflarni joriy qilishdan ko’riladigan foyda va zararlar nisbati munozarali masaladir. Ammo import tariflari ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish, to’lov balansini tartibga solish mahsadlarida keng qo’llaniladi.
Ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish maqsadida ishlab chiqaruvchilarga subsidiyalar berish usuli ham qo’llaniladi.
Eksportga subsidiyalar valyuta tushumini ko’paytirish, ortiqcha mahsulotdan qutulish, tashqi bozorni egallash uchun qo’llaniladi. Eksport subsidiyalarini qo’llash dempingga olib kelmasligi kerak, chunki demping xalqaro savdo qoidalariga ko’ra ta’qiqlangan.
Tashqi iqtisodiy faoliyatni litsenziyalash va kvotalar o’rnatish xalqaro savdoni tartibga solishning bevosita usullaridir. Xalqaro savdo siyosati vositalari va tadbirlari mamlakat iqtisodiyoti holatidan kelib chiqib yechilayotgan vazifalarga muvofiq tanlanadi.
Xalqaro savdoni tartibga solish katta ahamiyatga ega. Bu moddiy qadriyatlar, turli xizmatlar, shuningdek, milliy ishlab chiqaruvchilar o'rtasida tajriba almashish imkonini beradi. Tartibga solishning asosiy maqsadi bozor barqarorligi va prognoziga erishish orqali davlatlar o'rtasida jahon iqtisodiy aloqalarini rivojlantirish uchun shart-sharoitlarni yaratishdir. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar savdo munosabatlarining tashkiliy shakllari hisoblanadi.
Xalqaro savdo ikki muhim ob’ektiv sabab - tabiiy va xom ashyo resurslarining mamlakatlar o‘rtasida bir tekis taqsimlanmaganligi hamda mamlakatlarda ishlab chiqarish kuchlarining bir xil rivojlanmaganligiga ko‘ra paydo bo‘lgan. Xalqaro savdoga mahsulotlarni ayirboshlash, xizmatlarni ayirboshlash va yangi ilmiy-texnik ma’lumotlarni ayirboshlash kiritiladi. Bu ayrboshlashlarning barcha ko‘rinishi tashqi savdo operatsiyalari -eksport va import operatsiyalari yordamida amalga oshiriladi. Xalqaro savdo nazariyasining klassik ko‘rinishlari A. Smitning «Mutloq ustunlik» va D. Rikardoning «Nisbiy ustunlik» nazariyalaridir. D.Rikardoning nisbiy ustunlik nazariyasi mutlaq ustunlikka ega bo‘lmagan mamlakatlar ham tashqi savdodan foyda ko‘rishi mumkinligini asoslab beradi. Xeksher-Olinning neoklassik konsepsiyasi «Nisbiy ustunlik» nazariyasini omillar bilan ta’minlanganlik nuqtai nazaridan izohlab berdi.
Tashqi savdo aylanmasi qiymati bo'yicha etakchi bo'lgan asosiy hududlar paydo bo'ldi. Xalqaro savdoda mamlakatlarning roli ularning rivojlanish darajasini belgilaydi. Shunday qilib, hozirgi bosqichda rivojlangan davlatlar asosan tayyor mahsulot ishlab chiqarish va katta miqdordagi xom ashyoni sotib olish hisobiga bo'ladilar. Rivojlanayotgan davlatlar tarkibida, aksincha, xom ashyo eksporti va tayyor mahsulotlar importi ustunlik qiladi.
Ayni paytda tashqi savdoning eng katta hajmi Yevropada, undan keyin Osiyo (asosan Xitoy hisobiga) va Shimoliy Amerikada, boshqa mintaqalarning ulushi unchalik katta emas.
Hozirgi vaqtda jahon savdo birjasida tayyor mahsulotlarning o'sish tendentsiyasi paydo bo'lmoqda, ammo rivojlanayotgan davlatlar tarkibida tovarlarga ixtisoslashuv mavjud. Shuni ta'kidlash kerakki, xom ashyoni iste'mol qilish ortib bormoqda, ammo turli xil zaxiralarni yaratish orqali boshqa mahsulotlarning savdo darajasi orqada qolmoqda. So'nggi yillarda yuqori texnologiyali tovarlar almashinuvi ortib bormoqda, kimyo mahsulotlari savdosi ham jadal rivojlanmoqda.
Jahon savdosiga ta'sir ko'rsatadigan eng yirik tovar bozorlari orasida mashinalar va transport uskunalari bozori, tabiy yoqilg'i bozori, shuningdek, qora va rangli metallar bozori mavjud. Zamonaviy sharoitda yarim tayyor mahsulotlar almashinuvi katta ahamiyatga ega.
Vaqt o'tishi bilan global tovar bozorining tabiati o'zgarganligini xulosa qilish mumkin. Hozir dinamikada xalqaro savdoda tayyor mahsulot ulushining o'sishi kuzatilmoqda. Jahon savdosining tuzilishi, ham geografik, ham tovar o'zgaruvchan bo'lib, hozirgi vaqtda ikkita element tizimini ifodalaydi: asosan bir-biri bilan savdo qiluvchi rivojlangan mamlakatlar va o'z mahsulotlarini rivojlangan mamlakatlarga yetkazib beradigan rivojlanayotgan mamlakatlar.
Do'stlaringiz bilan baham: |