Xalqaro moliya bozorining nazariy jihatlar

2.2 Moliyaviy bozor ishtirokchilari
Moliya bozorida turli xil sub'ektlar (ishtirokchilar) faoliyat yuritadi, ularning funktsiyalari ularning faoliyatining maqsadlari va bozorda moliyaviy aktivlar bilan operatsiyalarda ishtirok etishning o'ziga xos xususiyatlari bilan belgilanadi.
Moliya bozorining sub'ektlari - davlat, uning alohida institutlari, turli mulkchilik shaklidagi tashkilotlari, yakka tartibdagi tadbirkorlar va moliya bozorida iqtisodiy munosabatlarga kirishuvchi fuqarolar.

• 
  1. Asosiy ishtirokchilar moliyaviy aktivlarni (valyuta qiymatlari, kredit resurslari, qimmatli qog'ozlar) sotuvchilari va xaridorlaridir. Moliya bozorida sotuvchilar qarz beruvchilar, qimmatli qog'ozlar emitentlari va valyuta sotuvchilari, xaridorlar esa qarz oluvchilar (qarz oluvchilar), investorlar va valyuta xaridorlaridir. Biroq, o'rnatilgan amaliyotda ko'plab ishtirokchilar ba'zilarini xaridorlari va boshqa moliyaviy aktivlarni sotuvchilardir. Masalan, kredit bozorida resurslarni sotuvchi moliya-kredit institutlari depozitlardagi mablag'larni sotib oladilar (jalb qiladilar). Qimmatli qog'ozlar emitentlari ularni fond bozoriga joylashtirishlari (sotishlari) va shu bilan birga o'z kapitalini oshirish, investitsiya portfelini diversifikatsiya qilish uchun boshqa qimmatli qog'ozlar va kredit resurslarini ham olishlari mumkin, ya'ni. dinamik moliyaviy bozorda sotuvchilar xaridorga aylanishi mumkin va aksincha.
  
• 
  2. Moliyaviy vositachilar. Bu guruhga turli xil moliya, kredit va investitsiya institutlari kiradi, ularning asosiylari banklar, investitsiya kompaniyalari va fondlari, trast kompaniyalari, investitsiya dilerlari va brokerlaridir.
  

Moliyaviy vositachilar moliyaviy bozorning professional ishtirokchilari bo'lib, moliyaviy aktivlarning xaridorlari va sotuvchilarini birlashtiradi va shu bilan professional bo'lmagan investorlar uchun undan foydalanishni osonlashtiradi. Xaridorlar va sotuvchilar o'rtasida joylashgan moliyaviy vositachilar mablag'lar va aktivlarni bir-biridan ikkinchisiga o'tkazishni tezlashtiradi, shu bilan birga xarajatlarni tejashni ta'minlaydi. Aksariyat hollarda yakka tartibdagi kreditorlarning mablag'lari qarz oluvchilarning ehtiyojlarini qondirish uchun etarli bo'lmaganligi sababli, moliyaviy vositachilar mablag'larni birlashtirish va keyin ularni foydalanish uchun taqdim etish muammosini hal qilishadi. Moliyaviy vositachilarning foydasi - bu ularning o'z funktsiyalarini bajarishi uchun oladigan to'lovi, bunday operatsiyalarni amalga oshirishda ma'lum risklarning mavjudligi. Shu bilan birga, brokerlarni ajratib ko'rsatish mumkin - mijozning hisobidan va uning nomidan operatsiyalarni amalga oshiradigan, komissiyalar undiruvchi vositachilar, ularning miqdori, qoida tariqasida, bitimning miqdori va samaradorligiga bog'liq, shuningdek, dilerlar - o'z hisobidan va o'z nomidan operatsiyalarni amalga oshiradigan va moliyaviy aktivlarni sotish va sotib olish narxlari o'rtasidagi farqdan foyda oladigan vositachilar.

• 
  3. Moliya bozoriga xizmat ko'rsatuvchi tashkilotlar. Ular uning infratuzilmasining ko'plab sub'ektlari: fond va valyuta birjalari, hisob-kitob va kliring tashkilotlari, konsalting firmalari, reyting agentliklari va boshqalar bilan ifodalanadi. Bu tashkilotlarning barchasi investitsiyalar, moliyaviy aktivlar bilan operatsiyalarni amalga oshirishda bevosita ishtirok etmaydi, balki moliya bozorining boshqa ishtirokchilarining samarali faoliyat yuritishi uchun shart-sharoitlar yaratish, hisob-kitob xizmatlarini ko‘rsatish, qimmatli qog‘ozlarni saqlash, ma’lumotlarni to‘plash, tahlil qilish va tarqatish orqali unga ta’sir ko‘rsatadi.
  
• 
  4. Moliya bozorida davlat tomonidan tartibga solish va o'zini o'zi tartibga solish organlari. Moliya bozorini rivojlantirish davlat moliya va pul-kredit siyosatining yo‘nalishlaridan biri bo‘lganligi sababli davlat moliya bozoridagi sub’ektlar faoliyatini tartibga soladi va nazorat qiladi, zarur normativ-huquqiy bazani, tizimni yaratishga yordam beradi. bozor holati to'g'risidagi ma'lumotlarni olish va uning ishtirokchilar uchun ochiqligini ta'minlash, moliya bozorining barqarorligi va xavfsizligini nazorat qilish va boshqalar. Bundan tashqari, davlat pul-kredit tartibga solish uchun turli moliyaviy vositalardan foydalangan holda moliya bozorining asosiy ishtirokchisi sifatida ishlaydi.
  

Moliya bozorini tartibga soluvchi davlat organlarining tuzilishi mamlakatda davlat boshqaruvining markazlashuv darajasiga va moliya bozorining mavjud modeliga bog'liq. Hozirgi vaqtda Belarus moliya bozorida asosiy tartibga solish va nazorat Belarus Respublikasi Milliy banki va Moliya vazirligi tomonidan amalga oshiriladi.
Moliya bozorida ikkita keng toifa mavjud: xaridorlar va sotuvchilar va vositachilar. Moliya bozorining ishtirokchilari - barcha turdagi banklar, pul-kredit tashkilotlari, investitsiya va sug'urta kompaniyalari, valyuta va fond birjalari.
Ikkinchi toifada biz vositachilar, ya'ni xaridor va sotuvchi o'rtasidagi bog'lovchi bo'lgan odamlar yoki kompaniyalar haqida gapiramiz. Moliya bozorining ushbu professional ishtirokchilari, mohiyatiga ko'ra, ushbu masalada (bitim bilan bog'liq) maslahatchilar yoki tomonlarning rasmiy vakillari sifatida harakat qilishadi.
Har bir sohada munosabatlarning o'ziga xos ishtirokchilari mavjud: kreditorlar va qarz oluvchilar, sug'urtalovchilar va sug'urtalovchilar, emitentlar (qimmatli qog'ozlar chiqaradiganlar) va investorlar (sotib olganlar yoki investitsiya qiluvchilar). Ishtirokchilar, qoida tariqasida, boshqa mamlakatlar vakillaridan farq qilmaydigan Rossiya moliya bozori o'ziga xos xususiyatlarga ega.
Shunday qilib, biz moliyaviy bozor tushunchasi moliyaviy vositalar bilan chambarchas bog'liq, deb xulosa qilishimiz mumkin, ularning mavjudligini chetlab bo'lmaydi. Ular jahon iqtisodiy munosabatlarining ajralmas qismi bo'lib, odamlar va kompaniyalarning zamonaviy hayotiga kirishdi.


Xulosa
Mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni izchil amalga oshirish, milliy iqtisodiyotni yangi davr darajasiga ko’tarish, eksportga yo’naltirilgan ishlab chiqarish tarmoqlarini vujudga keltirish va jahon iqtisodiyoti integratsiyasiga jadal kirib borish xalqaro moliya munosabatlarini barqaror rivojlantirishni taqozo etadi. Hozirgi vaqtda mamlakatimiz ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti iqtisodiyotni modernizatsiyalash, ishlab chiqarishda tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirish, iqtisodiyot tarmoqlarida zamonaviy texnika-texnologiyalarni joriy qilish va shu asosda raqobatbardoshlikka erishish, jahon bozorlaridan mustahkam o’rin egallash, mamlakatimizning eksport salohiyatini oshirish kabi vazifalarni amalga oshirish bilan bevosita bog’liq. Mazkur masalalarni ijobiy hal qilishda mamlakatning xalqaro moliya bozoridagi ishtiroki muhim o’rin tutadi. “Xalqaro moliya bozori tahlili” fanini o’qitishdan asosiy maqsad xalqaro moliya bozorining zamonaviy tuzilishi, mamlakatlarda shakllangan xalqaro moliya bozorlari, xalqaro moliya bozorini tahlil qilish va prognozlash usullari, hozirgi davrdagi milliy moliya bozorini xalqaro bozorga integratsiyasini rivojlanishining asosiy yo‘nalishlarini ishlab chiqish bo‘yicha nazariy-amaliy bilimlarni shakllantirishdan iboratdir. Bugungi kunda jahon bozori kon’yunkturasi keskin o’zgarib, globallashuv sharoitida raqobat tobora kuchayib borayotgani mamlakatimizni yanada barqaror va jadal sur’atlar bilan rivojlantirishni taqozo etmoqda. Ma’lumki, olib borilayotgan islohotlar samarasini yanada oshirish, davlat va jamiyatning har tomonlama va jadal rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish, mamlakatimizni modernizatsiya qilish hamda hayotning barcha sohalarini liberallashtirish bo’yicha ustuvor yo’nalishlarni amalga oshirish maqsadida, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni bilan “2017- 2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi” qabul qilindi. 4 Ushbu “Xalqaro moliya bozori tahlili” fanini chuqur o’rganish orqali talabalar xalqaro moliya bozorining iqtisodiy taraqqiyotga ta’siri, xorijiy investitsiyalar va xalqaro moliyaviy operatsiyalar haqida tasavvurga ega bo’ladi, xalqaro moliya bozorining xususiyatlari va faoliyati yo‘nalishlarini, xalqaro moliya bozorini shakllanishi va rivojlanish tendensiyalarini, xalqaro moliya bozori nazariyasi va faoliyati asoslarini, ularning ixtisoslashuvi, tuzilishi, faoliyati doirasini biladi va ulardan foydalana oladi, xalqaro moliya bozorining taraqqiyoti va hozirgi sharoitida unda bitimlar tuzish orqali turli pul oqimlarini samarali boshqarish; xalqaro moliya institutlari va xalqaro moliya bozorining investitsiyalarni moliyalashtirish vositalarini talabga mos ravishda eng qulayini tanlash, xalqaro hisob-kitoblar shakllarini to‘g‘ri tanlash va moliya bozoridagi o‘zgarishlarni prognozlashtirish bo‘yicha ko‘nikmalariga ega bo‘ladi, xalqaro moliya bozorida tuzilayotgan va ishlatilayotgan moliyaviy bitimlarni texnik-iqtisodiy va moliyaviy tahlil qilish, ularni aniq sharoitlarda samarali ijro etilishini ta’minlash; xalqaro moliya bozorini o’rganish bilan hamkorlik aloqalarining optimal shakllarini va muddatlarini belgilash haqida malakaga ega bo‘ladi. Shu bilan birgalikda, mazkur fanni o’qitish “2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi”da belgilangan iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo’nalishlarini samarali tarzda amalga oshirishga qaratilgan mutaxassis kadrlarni tayyorlashda muhim o’rin tutadi. Ushbu fanni o’qitishda moliyaviy globallashuv va xalqaro moliyaviy integratsiya, xalqaro moliya bozori va uning evolutsiyasi, xalqaro valyuta va elektron pullar bozori, xalqaro ssuda kapitallari bozori, xalqaro investitsiya bozori, xalqaro aksiyalar bozori, xalqaro qarz qimmatli qog‘ozlar bozori. Evroobligatsiyalar, aktivlar sekyuritizatsiyasi vositalarining xalqaro bozori, hosila moliyaviy vositalarning xalqaro bozori, kabi masalalar chuqur o’rganiladi.