Xalqaro iqtisodiy munosabatlar kafedrasi а. М л ы м о V, Z. M. Otaqo‘z iy e

19-rasm Yalpi ta k lif o ‘zgarganda ishlab chiqarish m uvozanatli
hajm ining o‘zgarishi.
Shunga muvofiq Ib muvozanat nuqtasi I2va I
3
holatiga suriladi, 
narxlarning muvozanatli darajasi va ishlab chiqarishning muvo­
zanatli miqdori ham o ‘zgaradi. Faraz qilaylik, iqtisodiyotda maMum 
bir narxlar darajasida ish haqi oshgan va xodimlaming ijtimoiy 
sug‘urtasiga ajratmalar ko‘paygan boMsin. Iqtisodiyotdagi bunday 
vaziyat, mahsulot birligiga saiiflanadigan harajatlar o‘sishiga, foyda- 
ning, demakki, yalpi taklifning ham qisqarishiga olib keladi. ASi egri 
chizigM chapga AS
2
gacha suriladi. Ushbu berilgan yalpi talabda egri 
chiziqlar Ь nuqtasida kesishadi, narxlar darajasi P*idan P
*2
gacha 
o ‘sadi, ishlab chiqarish esa Q*idan Q*
2
gacha qisqaradi. Ya’ni bu 
yerda ishlab chiqarish harajatlarining o‘sishi bilan yuzaga kelgan 
inflyatsiya mavjud boMadi. 0 ‘z navbatida ishlab chiqarishning 
qisqarishi ishsizlikning o‘sishiga olib keladi. Bunday vaziyatni, ya’ni 
qachonki, narxlarning o‘sishi (inflyatsiya) ishsizlikning o‘sishi bilan 
kuzatilayotgan boMsa stagflyatsiya deb ataladi. Agarda, narxga 
bogMiq boMmagan omillar yalpi taklifni kengaytirish tomon ta’sir 
etsa, masalan, yerning bahosi pasaysa, korxonalardan olinadigan 
soliqlar kamaysa va buning oqibatida mahsulot birligiga ketadigan 
sarf-harajatlar qisqarsa, unda yalpi taklif egri chizigM o‘ngga suriladi 
va yalpi talab egri chizigMni I
3
nuqtada kesib o‘tadi. Bunda narxlar­
ning muvozanatli darajasi P*idan P
*3
gacha pasayadi, ishlab chiqa- 
rishning muvozanatli, hajmi Q*jdan Q
*3
oshadi, ya’ni iqtisodiy 
o‘sish holati mavjud boMadi.
75

---

6
. Xrapovik samarasi
Agar yalpi talab kamaysa, unda nima ro‘y beradi?
Bizning modelda keynsian kesmada ishlab chiqarish real hajmi- 
ning kamayishini va narxlar darajasi o‘zgarmasligini ko‘rish mum­
kin. Klassik kesmada narxlar darajasi tushadi (kamayadi), ishlab 
chiqarishning real hajmi toMiq bandlik holati darajasida qoladi. Ora­
liq kesmada model ko‘rsatadiki, ham ishlab chiqarishning real hajmi, 
ham narxlar darajasi kamayadi.
Ammo bu yerda bitta muhim faktomi inobatga olish lozim (klas­
sik va oralik kesmada). Bu faktor ushbu kesmalaming yalpi talab 
kamaygandagi beradigan oqibatlarining bashoratini to‘g‘riligiga 
shubha tug'diradi. Agar AD
2
va AD
3
orqaga - ADi ga qaytsa oldingi 
muvozanatni ololmasligi mumkin. Nega? Gap shundaki tovarlar 
narxi egiluvchan emas, shu jumladan resurslar narxi ham. Ular 
ayniqsa qisqa vaqt ichida pasaymaydi. Bir marta oshgan iqtisodiy 
ko‘satkichlar tushmasligi ham mumkin, hech boMmaganda birinchi 
darajadagidan yuqori boMadi.
Shuning uchun iqtisodchilar bunday holatni xrapovik samarasi 
deb qaraydilar. Xrapovik - bu mexanizm. U gMldirakni orqaga emas 
faqat oldinga suradi.
Xrapovik samarasining harakati quyida berilgan grafikda 
ko‘rsatilgan. Soddaroq boMishi uchun oraliq kesmani tushurib 
qoldiramiz. Agar ADi dan AD
2
gacha yalpi talab ortsa, iqtisodiyot Pb 
Q i
va ei nuqta muvozanatdan keynsian kesmada 
P 2 , Q f > e 2 
muvo- 
zanatga klassik kesmaga qarab siljiydi. Ammo narxlarning kamayishi 
ularning oshishi kabi oson kechmaydi. Shuning uchun agar yalpi ta­
lab AD
2
dan AD] ga kamaysa qisqa vaqt ichida iqtisodiyot oldingi 
holatiga (ei) ga qayta olmaydi.
AD!
0 
Q2 Ql Q f Ishlab chiqarishning real hajmi