Xalqaro iqtisodiy munosabatlar kafedrasi а. М л ы м о V, Z. M. Otaqo‘z iy e

1. Foiz stavkasi samarasi;
2. Boylik samarasi;
3. Import xaridlar samarasi
13-rasm Yalpi talab egri chizig'i
Foiz stavkasi samarasi shuni bildiradiki, agarda mamlakatda pul 
massasi hajmi doimiy deb faraz qilinsa, narxiar o‘sib borayotgan 
boMsa, bunday holatda aholi va korxonalaming harajatlari uchun
69

---

ko‘proq pul kerak boMadi. Bu esa pulga boMgan talabni oshiradi, 
demak uning narxi, ya’ni foiz stavkasi ko'tariladi.
0
‘z navbatida, yuqori darajadagi foiz stavkasida, aholi va tadbirkor­
lar o‘z harajatlarini qisqartirib, jamg‘armalarini bankka qo‘yishni afzal 
ko‘rishadi. Shunday qilib, narxlarning o‘sishi pulga boMgan talabni 
ko‘paytirib foiz stavkasini ko‘tarilishiga olib keladi va shu tufayli milliy 
mahsulotning real hajmiga boMgan talabni qisqartiradi.
Boylik samarasi shuni bildiradiki, narxlar darajasini o‘sishi bilan 
jamg‘arilgan pul aktivlarining (hisoblardagi omonotlar, obligasiyalar) 
real xarid qobiliyati tushib ketadi. Ya’ni aholi tobora kambag‘allashib 
boradi va tabiiyki u o‘zining tovar va xizmatlami sotib olishga ketadigan 
harajatini qisqartiradi. Natijada yalpi talab ham kamayadi.
Im port xaridlari samarasi deganda shuni tushunish lozimki, 
qachonki narxlar darajasi xorijiy narxlarga nisbatan oshib borsa, 
mamlakatda ishlab chiqarilgan mahsulotlarga boMgan talab kama­
yadi, import mahsulotlariga esa talab esa o‘sadi, ya’ni, milliy mahsu- 
lotga boMgan ehtiyoj qisqaradi. Va aksincha, mamlakatda narxlar 
darajasining pasayishi importning kamayishiga va eksportning ken- 
gayishiga sabab boMadi yoki boshqacha aytganda milliy mahsulotga 
boMgan talabni oshiradi.
Yuqorida sanab o‘tilgan omillar yalpi talabning narx omillari deb 
ataladi, chunki milliy ishlab chiqarish real hajmining o‘zgarishi bun­
day hollarda narxlarning pasayishi yoki o‘sishi bilan bogMiq, hamda 
yalpi talab egri chizigMning faqat bir yo‘nalishidagi harakatini 
keltirib chiqaradi. U egiluvchan narx modeli deb ataladi.
Yalpi talabning o‘zgarishiga nafaqat narxlar darajasining tebran­
ishi, balki bir qator boshqa sharoitlar ham ta’sir ko‘rsatadi.
Narxga bogMiq boMmagan omillar yalpi talab egri chizigMni 
o‘ngga yoki chapga siljitadi. Bu omillar narx darajasi (P) ning 
o‘zgarishiga bogMiq boMmaydi.
ADning siljishi sabablari qanday?
Yalpi talab (AD) ni asosiy makroiqtisodiy tenglama orqali tasav- 
vur etish mumkin:
Y=C+\+G+Xn
Ushbu komponentlarlardan birortasining o‘zgarishi Yni o‘zgari- 
shiga olib keladi.
Shunday qilib, yalpi talabning narxlarga bogMiq boMmagan omil­
lari qatoriga quyidagilar kiradi:
70

---