««xalqaro audit»


 Auditorlik tekshiruvini rejalashtirish



Download 1,06 Mb.
Pdf ko'rish
bet58/93
Sana06.01.2022
Hajmi1,06 Mb.
#324647
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   93
Bog'liq
xalqaro audit

 
7.3. Auditorlik tekshiruvini rejalashtirish 
Rejalashtirish  audit  o’tkazishning  boshlang’ich  bosqichi  hisoblanib,  audit 
o’tkazishning  kutilayotgan  hajmi,  jadvallari  va  muddatlarini  ko’rsatgan  holda 
auditorlik  tashkiloti  tomonidan  auditning  umumiy  rejasini  ishlab  chiqishdan, 
shuningdek,  auditorlik  tashkiloti  tomonidan  xo’jalik  yurituvchi  sub’ektning 
moliyaviy hisoboti to’g’risida xolis va asosli fikr shakllantirilishi uchun zfrur bo’lgan 
auditorlik  rusum-qoidalarini  amalga  oshirish  hajmi,  turlari  va  izchilligini 
belgilaydigan auditorlik dasturini ishlab chiqishdan iborat bo’ladi. 
Auditni  rejalashtirishni  auditorlik  tashkiloti  auditni  o’tkazishning  umumiy 
qoidalariga, shuningdek quyidagi xususiy qoidalarga muvofiq o’tkazishi kerak, ya’ni: 
- rejalashtirishning kompleksliligi; 
- rejalashtirishning uzluksizligi; 
- rejalashtirishning maqbulligi. 
Auditni  rejalashtirishning  kompleksliligi  qoidasi  birlamchi  rejalashtirishdan 
boshlab  auditning  umumiy  rejasi  va  dasturini  tuzishga  qadar  rejalashtirish  barcha 
bosqichlarining o’zaro bog’langan va uyg’un bo’lishi ta’minlanishini taqozo etadi. 
Auditni  rejalashtirishning  uzluksizligi  qoidasi  auditorlar  guruhiga  o’zaro 
bog’langan  topshiriqlarni  belgilash  va  rejalashtirish  bosqichlarini  muddatlar  hamda 


 
93 
xo’jalik  yurituvchi  turdosh  sub’ektlar  (alohida  balansga  ajratilgan  tarkibiy 
bo’linmalar,  filiallar,  vakolatxonalar,  shu’ba  jamiyatlar)  bo’yicha  balansda  o’z 
ifodasini  topadi.  Audit  uzoq  vaqt  davriga  rejalashtirilganda  xo’jalik  yurituvchi 
sub’ektning  auditorlik  kuzatuvi  bir  yil  davomida  amalga  oshirilsa,  auditorlik 
tashkiloti xo’jalik yurituvchi sub’ektning moliya-xo’jalik faoliyatidagi o’zgarishlarni 
va oraliq auditorlik tekshiruvlar natijalarini hisobga olgan holda auditni o’tkazish reja 
dasturlariga o’z vaqtida tuzatishlarni kiritishi kerak bo’ladi. 
Auditni  rejalashtirishning  maqbulligi  qoidasi  shundan  iboratki,  rejalashtirish 
jarayonida  auditorlik  tashkiloti  auditorlik  tashkilotining  o’zi  belgilagan  mezonlar 
asosida  audit  umumiy  rejasi  va  dasturining  maqbul  variantini  tanlash  imkoniyati 
uchun rejalashtirishning variantliligini ta’minlashi kerak. 
Auditni rejalashtirish paytida auditorlik tashkiloti quyidagi asosiy bosqichlarni 
ajratishi kerak: 
1. Dastlabki rejalashtirish; 
2. Auditning umumiy rejasini tayyorlash va tuzish; 
3. Audit dasturini tayyorlash va tuzish/ 
Auditni  samarali  rejalashtirish  uchun  auditorlik  tashkiloti  xo’jalik  yurituvchi 
sub’ekt  rahbariyati  bilan  auditni  o’tkazish  bo’yicha  asosiy  tashkiliy  masalalarni 
kelishib olishi kerak. 
Dastlabki  rejalashtirish  bosqichida  auditor  xo’jalik  yurituvchi  sub’ektning 
moliya-xo’jalik  faoliyati  bilan  tanishishi  va  quyidagilar  to’g’risida  axborotga  ega 
bo’lishi shart: 
-  xo’jalik  yurituvchi  sub’ektning  xo’jalik  faoliyatiga  ta’sir  ko’rsatadigan, 
umuman,  mamlakat  (mintaqa)dagi  va  iqtisodiy  vaziyatni  va  uning  tarmoq 
xususiyatlarini aks ettiradigan tashqi omillar haqidagi; 
- xo’jalik yurituvchi sub’ektning xo’jalik faoliyatiga ta’sir ko’rsatadigan, uning 
individual xususiyatlari bilan bog’langan ichki omillar haqidagi. 
Shu bilan birgalikda, auditor quyidagilar bilan ham tanishishi kerak: 
-
 
xo’jalik yurituvchi sub’ektning tashkiliy-boshqaruv tuzilishi; 


 
94 
-
 
ishlab  chiqarish  faoliyatining  turlari  va  ishlab  chiqarilayotgan 
mahsulotlarning ro’yxati; 
-
 
kapital tuzilmasi va aktsiyalar kursi; 
-
 
mahsulot ishlab chiqarish texnologiyasining o’ziga xosligi; 
-
 
rentabellik darajasi; 
-
 
xo’jalik  yurituvchi  sub’ektning  asosiy  xaridorlari  va  mahsulot  etkazib 
beruvchilar; 
-
 
tashkilot ixtiyorida qoladigan foydani taqsimlash tartibi; 
-
 
mavjud sho’’ba va tobe korxonalar; 
-
 
xo’jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan tashkil etilgan nazorat tizimi; 
-
 
xodimlarga ish haqi to’lashni shakllantirishning tamoyillari. 
Auditor xo’jalik yurituvchi sub’ekt moliyaviy-xo’jalik faoliyatini audit qilishda 
muayyan  axborotlarni  olishi  kerak.  Xo’jalik  yurituvchi  sub’ekt  to’g’risida  axborot 
olish manbalari quyidagilardir: 
-
 
korxonaning Nizomi; 
-
 
korxona ro’yxatdan o’tkazilganligi to’g’risida hujjatlar; 
-
 
korxonaning  kuzatuv  va  ijro  organlari  majlislari,  aktsiyadorlar  yoki 
shunga o’xshash boshqa boshqaruv organlari yig’ilishlarining bayonlari; 
-
 
korxonaning hisob yuritish siyosatini tartibga soluvchi hujjatlar va unga 
kiritilgan o’zgartirishlar; 
-
 
buxgalteriya hisoboti; 
-
 
statistika hisobotlari; 
-
 
korxona faoliyatini rejalashtirish hujjatlari (rejalar, smetalar, loyihalar); 
-
 
korxonaning kontraktlari, shartnomalari, bitimlari; 
-
 
auditor maslahatchilarining ichki hisobotlari; 
-
 
ichki firma yo’riqnomalari; 
-
 
soliq tekshiruvlari materiallari; 
-
 
sud da’volari materiallari; 
-
 
xo’jalik yurituvchi sub’ektning ishlab chiqarish va tashkiliy tuzilishlarini 
tartibga soladigan hujjatlar, uning filiallari va shu’ba jamiyatlari ro’yxati; 


 
95 
-
 
xo’jalik  yurituvchi  sub’ekt  rahbariyati  va  ijrochi  xodimlari  bilan 
suhbatlardan olingan ma’lumotlar; 
-
 
xo’jalik  yurituvchi  sub’ektni,  uning  asosiy  uchastkalari,  omborlarini 
ko’zdan kechirishda olingan axborot. 
Dastlabki  rejalashtirish  bosqichida  auditorlik  tashkiloti  auditni  o’tkazish 
imkoniyatini  baholaydi.  Agar  auditorlik  tashkiloti  auditni  o’tkazishni  mumkin  deb 
hisoblasa, u auditni o’tkazish uchun shtatni shakllantirishga o’tadi. 
Auditorlar  guruhiga  kiradigan  mutaxassislar  tarkibini  rejalashtirish  paytida 
auditorlik tashkiloti quyidagilarni hisobga olishi shart: 
-  auditning  har  bir  bosqichi:  tayyorgarlik,  asosiy  va  yakunlash  bosqichi  ish 
vaqti byudjetini; 
- guruh ishining taxmin qilinayotgan muddatlarini; 
- guruhning miqdoriy tarkibini; 
- guruh a’zolarining mansab darajasini; 
-. guruh xodimlarining vorisligini; 
- guruh a’zolarining malaka darajasini. 
Audit  umumiy  rejasi  va  dasturini  ishlab  chiqishga  kirisharkan,  auditorlik 
tashkiloti  xo’jalik  yurituvchi  sub’ekt  to’g’risidagi  dastlabki  bilimlarga,  shuningdek, 
o’tkazilgan tahliliy rusum-qoidalarning natijalariga asoslanishi kerak. 
Tahliliy rusum-qoidalarni o’tkazish yordamida auditorlik tashkiloti audit uchun 
ahamiyatli bo’lgan sohalarni aniqlashi kerak. 
Tahliliy  rusum-qoidalarning  murakkabligi,  hajmi  va  o’tkazish  muddatlarini 
auditorlik  tashkiloti  xo’jalik  yurituvchi  sub’ekt  moliya  hisoboti  ma’lumotlarining 
hajmi va murakkabligiga qarab o’zgartirishi kerak bo’ladi. 
Audit  umumiy  rejasi  va  dasturini  tayyorlash  jarayonida  auditorlik  tashkiloti 
xo’jalik  yurituvchi  sub’ektda  amal  qilayotgan  ichki  nazorat  tizimining 
samaradorligini  baholaydi  va  ichki  nazorat  tizimi  xatarini  (nazorat  xatarini) 
baholashni  amalga  oshiradi.  Agar  ichki  nazorat  tizimi  noto’g’ri  axborot  paydo 
bo’lgani  to’g’risida  o’z  vaqtida  ogohlantirsa,  shuningdek,  noto’g’ri  axborotni 
aniqlasa,  uni  samarador  deb  hisoblash  mumkin.  Ichki  nazorat  tizimining 


 
96 
samaradorligini  baholarkan,  auditorlik  tashkiloti  auditorlik  isbot-dalillarining  etarli 
miqdorini  to’plashi  shart.  Agar  auditorlik  tashkiloti  moliyaviy  hisobotning 
ishonchliligi xususida etarli darajada ishonch hosil qilish uchun ichki nazorat tizimiga 
va  buxgalteriya  hisobi  tizimiga  asoslanishga  qaror  qilsa,  u  bo’lg’usi  audit  hajmini 
tegishli tarzda tuzatishi kerak bo’ladi. 
Audit  umumiy  rejasi  va  dasturini  tayyorlash  paytida  auditorlik  tashkiloti 
moliyaviy  hisobotni  ishonchli  deb  hisoblash  imkonini  beradigan  jiddiylik  va 
auditorlik xatarining uning uchun maqbul darajasini belgilashi kerak. 
Auditorlik  xatarini  rejalashtirarkan,  auditorlik  tashkiloti,  xo’jalik  yurituvchi 
sub’ekt  auditidan  qat’i  nazar,  ushbu  hisobotga  xos  bo’lgan  moliyaviy  hisobotning 
ajralmas  xatari  va  nazorat  xatarini  belgilaydi.  Belgilangan  xatarlar  va  jiddiylik 
darajasi yordamida auditorlik tashkiloti audit uchun ahamiyatli cohalarni aniqlaydi va 
zarur  auditorlik  rusum-qoidalarini  rejalashtiradi.  Audit  jarayonida  rejalashtirish 
paytida  belgilangan  auditorlik  xatari  va  jiddiylik  darajasining  o’zgarishiga  ta’sir 
ko’rsatadigan holatlar yuzaga kelishi mumkin. 
Auditning  umumiy  rejasi  va  dasturini  tuzarkan,  auditorlik  tashkiloti  hisob 
axborotiga  ishlov  berish  darajasini  inobatga  olishi  kerak,  bu  ham  auditorlik 
tashkilotiga  auditorlik  rusum-qoidalarining  hajmi  va  tusini  aniqroq  belgilash 
imkonini beradi. 
Audit  jarayonida  auditorlik  tashkilotida  umumiy  rejaning  ayrim  qoidalarini 
qayta  ko’rish  uchun  asoslar  paydo  bo’lishi  mumkin.  Rejaga  kiritilayotgan 
o’zgartishlarni, shuningdek, o’zgartishlar sabablarini auditor batafsil hujjatlashtirishi 
kerak. 
Umumiy  rejada  auditorlik  tashkiloti  auditni  o’tkazish  muddatlarini  nazarda 
tutishi  va  auditni  o’tkazish  muddatlarini,  hisobot  (xo’jalik  yurituvchi  sub’ekt 
rahbariyatiga  yozma  axborot)  va  auditorlik  xulosasini  tuzishni  nazarda  tutishi  shart. 
Vaqt sarfini rejalashtirish jarayonida auditor quyidagilarni hisobga olishi kerak: 
- haqiqiy xarajatlar; 
-  bundan oldingi davrda  (takroriy  audit  o’tkazilgan taqdirda)  vaqt sarfi  hisob-
kitobi va uning joriy hisob-kitob bilan aloqasi; 


 
97 
- jiddiylik darajasi; 
- auditorlik xatarlarining amalga oshirilgan baholari. 
Umumiy  rejada  auditorlik  tashkiloti  dastlabki  tahlil  natijalari  asosida  auditni 
o’tkazish usulini belgilaydi, ichki nazorat tizimining ishonchliligini, audit xatarlarini 
baholaydi.  Tanlab  audit  o’tkazishga  qaror  qilingan  taqdirda  auditor  auditorlik 
tanlamasini "Auditorlik tanlamasi" audit andozasiga muvofiq shakllantiradi. 
Boshqaruvni va bajarilayotgan audit sifatini nazorat qilishni rejalashtirishga 
doir qoidalar umumiy rejaning tarkibiy qismi hisoblanadi. Umumiy rejada 
quyidagilarni nazarda tutish tavsiya qilinadi: 
Rahbarning  reja  bajarilishi  va  auditor  assistentlari  ishining  sifati,  ular 
tomonidan ish hujjatlari yuritilishi va audit natijalari tegishlicha rasmiylashtirilishini 
nazorat qilishi; 
Auditorlik  guruhi  rahbarining  auditorlik  rusum-qoidalarini  amalda  ro’yobga 
chiqarish bilan bog’liq uslubiy masalalarini tushuntirishi; 
Muayyan faktni baholashda auditorlik guruhi rahbari bilan uning oddiy a’zosi 
o’rtasida  ixtiloflar  paydo  bo’lganda  auditorlik  guruhi  a’zosi  (ijrochi)ning  alohida 
fikrini hujjatli rasmiylashtirish. 
Auditorlik  tashkiloti  umumiy  rejada  ichki  audit  rolini,  shuningdek  audit 
o’tkazish jarayoniga eksportlarni jalb etish zaruratini belgilaydi. 
Audit dasturi audit umumiy rejasini rivojlantirish hisoblanadi va audit rejasini 
amalda  ro’yobga  chiqarish  uchun  zarur  bo’lgan  auditorlik  rusum-qoidalari 
mazmunining  batafsil  ro’yxatini  o’z  ichiga  oladi.  Dastur  auditor  assistentlari  uchun 
batafsil yo’riqnoma bo’lib xizmat qiladi va bir vaqtning o’zida auditorlik tashkiloti va 
auditorlik guruhining rahbarlari uchun ish sifatini nazorat qilish vositasi hisoblanadi. 
Auditor audit dasturini hujjatli rasmiylashtirishi, har bir bajariladigan auditorlik 
rusum-qoidasini  raqam  yoki  kod  bilan  belgilashi  kerak,  toki  auditor  ish  jarayonida 
o’zining ish hujjatlarida ularga havola qilish imkoniyatiga ega bo’lsin. 
Auditorlik  dasturini  nazorat  vositalari  testlari  dasturi  ko’rinishida  va 
mohiyatiga ko’ra auditorlik rusum-qoidalari dasturi ko’rinishida tuzish kerak. 


 
98 
Nazorat  vositalari  testlari  dasturi  ichki  nazorat  va  hisob  tizimining  faoliyati 
to’g’risidagi  axborotni  yig’ish  uchun  mo’ljallangan  harakatlar  majmuining 
ro’yxatidan  iborat.  Nazorat  vositalari  testlarining  maqsadi  shundan  iboratki,  ular 
xo’jalik  yurituvchi  sub’ekt  nazorat  vositalarining  jiddiy  kamchiliklarini  aniqlashda 
yordam beradi. 
Mohiyatiga  ko’ra  auditorlik  rusum-qoidalari  o’z  ichiga  buxgalteriya  hisobida 
hisobvaraqlar  bo’yicha  oborotlar  va  saldo  to’g’ri  aks  ettirilganligini  batafsil 
tekshirishni  oladi.  Mohiyatiga  ko’ra  auditorlik  rusum-qoidalari  dasturi  ana  shunday 
aniq  batafsil  tekshirishlar  uchun  auditor  harakatlari  ro’yxatidan  iborat  bo’ladi. 
Mohiyatiga ko’ra rusum-qoidalar uchun auditor buxgalteriya hisobining ayni qanday 
bo’limlarini  tekshirishini  belgilashi  va  buxgalteriya  hisobining  har  bir  bo’limi 
bo’yicha audit dasturini tuzishi kerak bo’ladi. 
Auditni  o’tkazish  shartlari  va  auditorlik  rusum-qoidalari  natijalarining 
o’zgarishiga  bog’liq  holda  audit  dasturi  qayta  ko’rib  chiqilishi  mumkin. 
O’zgarishlarning sabablari va natijalari hujjatlashtirilishi kerak. 
Auditorlik  dasturining  har  bir  bo’limi  bo’yicha  auditorning  ish  hujjatlarida 
rasman  aks  ettirilgan  xulosalari  auditorlik  hisoboti  (xo’jalik  yurituvchi  sub’ekt 
rahbariyatiga  yozma  axborot)  va  auditorlik  xulosasini  tuzish  uchun  fakt  materiali, 
shuningdek,  xo’jalik  yurituvchi  sub’ektning  moliyaviy  hisoboti  to’g’risida 
auditorning xolis fikrini shakllantirish uchun asos bo’lib hisoblanadi. 
Auditni  rejalashtirish  jarayoni  tugaganidan  so’ng  audit  umumiy  rejasi  va 
dasturi hujjatni rasmiylashtirilishi va ularga belgilangan tartibda viza qo’yilishi kerak. 
 

Download 1,06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   93




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish