Xalq ijodiyoti fakulteti “San’at sohasida prodyuserlik” ta’lim yo’nalishi 1-kurs talabasi Islomov Olimjonning

Mamajon Rahmonov, «Hamza nomidagi O’zbek
Davlat akademik drama teatri tarixi», 145-bet

YETIM BOBOJONOV

(1904-1956)
Etim BOBOJONOV Moskva teatr studiyasi (1924-1927 y.) tahsil ko‛rgan aktyor va
rejissyor, Hamza nomli akademik teatrda K.Yashinning “Tor-mor” (1934), “Sobir
Rahimov” (1950), Shillerning “Makr va muhabbat” (1936), Yangiyo‛l teatrida (1943-1946),
“Toshsovet” (1946-1948y) teatrlarida badiiy rahbar sifatida faoliyat ko‛rsatgan va
S.Abdulla va T.Jalilovning
“Tohir va Zuhra”, Hamid Olimjonning “Muqanna” kabi asarlarini sahnaga qo‛ygan
yirik rejissyor va teatr arbobi bo‛lgan. Uning Hamza nomli akademik teatrda qo‛yilgan
Hamzaninng “Boy ila xizmatchi” (1939) spektakli milliy teatr rivojida alohida ahamiyat
kasb etadi.

«MAYSARANING ISHI» HAQIDA

Mazkur asar birinchi marta 1939-yili o’sha davrda Toshkentda yangi ochilgan
komediya teatrida Mirshohid Miroqilov rejissorligida sahnaga qo’yilgan. Maysara rolini
Mariya Kuznetsova, Maryam Yoqubova, Mullado’st rolini Soyib Xo’jayevlar ijro etgan.
Shundan so’ng pyesa deyarli barcha viloyat teatrlarida qo’yilgan.
1988-yili hozirgi Abror Hidoyatov nomli teatrda B. Yo’ldoshev tomonidan
sahnalashtirilgan «Maysaraning ishi» teatrimiz tarixida muhim voqeaga aylandi. Spektakl
Respublikamizda va Olma-Otada o’tkazilgan. O’rta Osiyo va Qozog’iston teatrlari
«Navro’z — 88» teatr festivallarida oliy mukofotga sazovor bo’ldi. Maysara rolini
N. Toshkenboyeva, Mullado’st rolini T. Normatov o’ynaganlar.

BAHODIR YO’LDOSHEV

O ’zbekiston xalq artisti Bahodir Yo’ldoshev o’zbek milliy rejissurasiga xos eng
yaxshi an’analarni davom ettirib, rivojlantirib kelgan ijodkorlardan biridir.
U 1945 yili Kattaqo’rg;on shahrida tug’ilgan. 1970 yili Toshkent Davlat san’at
institute rejissorlik bo’limini tugatadi va 1971-1984 yillari Milliy akademik drama teatri,
1984 yildan A.Hidoyatov nomidagi drama teatrida rejissor va bosh rejissor sifatida faoliyat
ko’rsatadi.
B.Yo’ldoshev “Abu Ali ibn Sino”, “Zebuniso”, “Nodirabegim”, “Iskandar” kabi
tarixiy spektakllarimi, “Qora kamar”, “Ziyofat” singari yaqin o’tmishga qaratilgan
spektakllari bo’ladimi, ularning har biri ifoda shakli va g’oyaviy mohiyatiga ko’ra o’ziga
xos va betakrordir. Hamza hakimzoda va Said Ahmad asarlari bo’yicha yaratilgan
“Maysaraning ishi”, “Kelinlar qo’zg’oloni” — ikki komediyasi bir janrning ikki xil ajoyib
namunasidir.

ABDULLA QODIRIY

(1894—1938)
Abdulla Qodiriy (Jo’lqunboy) 1894-yili Toshkentning Kamolon mavzesi, Eshonguzar
mahallasida o’rtahol dehqon oilasida tavallud topgan. Eski o’zbek maktabi va rus tuzem
maktabida o’qigan, keyinroq Moskvada Adabiyot institutida (1923—1926) tahsil olgan.
A. Qodiriy avvalo, o’zbek romanchiligining asoschilaridan biri sifatida shuhrat
qozondi. Ayniqsa, uning «O’tkan kunlar», «Mehrobdan chayon» romanlari xalqimiz
orasida keng tarqalgani ma’lum.
Dramaturgiya A. Qodiriyning adabiy merosida uncha katta o’ringa ega emas... U
birinchi «Baxtsiz kuyov» pyesasini 1915-yili chop ettiradi va shu yili «Turon» truppasida
sahnalashtiriladi. Shundan so’ng, o’sha davr sahna arboblari bilan ijodiy muloqotda bo’lib,
teatr va kino san’ati jarayonini doimiy ravishda kuzatib boradi, yana «Hech kim bilmasun»,
«Uchqun» sahna asarlarini yaratadi, tatarchadan «Erim qaytdi», N. V. Gogolning
«Uylanish» komediyalarini o’zbek tiliga tarjima qiladi.
A. Qodiriy yaratgan «Azob bog’chasida yig’i-sig’i kechasi», «Eski shahar teatr
havaskorlariga», «Bizda teatru ishining borishi» kabi feleton va maqolalari 1920-yillar
o’zbek teatri hayotini o’rganishda muhim ahamiyatga egadir.
Buyuk adib begunoh ayblanib, 1937-yili qamoqqa olinadi va 1938-yili otib tashlanadi.
Istiqlol davridagina uning nomi va ijodi to’la oqlandi va madaniyatimizning eng mo’tabar
siymolari qatoridan o’rin oldi. Prezidentimiz Farmoni bilan 1991-yili Abdulla Qodiriyga
Alisher Navoiy nomidagi Davlat mukofoti va keyinroq «Buyuk xizmatlari uchun» ordeni
berildi.
ABDULLA QODIRIY TEATR SAN’ATI HAQIDA
Teatr — ulug’lar maktabi
Yoshlarimizning tarbiya joyi maktab bo’lsa, zo’r mezmonlik — teatrdir.
Yozuvchilikda bir qonun bor: hammadan ilgari ma’no, undan so’ng shu ma’noni —
fikrni ifoda qilish uchun so’z qurish, so’z emas — san’atkorona, ya’ni shundoq so’zki,
aytmoqchi bo’lgan fikringizni ifodasi uchungina maxsus yaratilgan bo’lib, yasama
bo’lmasin!
Teatru turmushdagi va ortiqcha yerlarni ko’z oldimizga mahkum etib ko’rsatuvchi bir
oynadir.
Komediya degan nima to’g’ri kelsa, shundan kula bermak emas, balki o’zining tub
shartiga muvofiq etib kulmak...
Hajviy tanqid avomning ruhiga yaqin va uning his etgan, ammo ifoda qila olmagan
masalalariga tarjimondir. Xulosa: hajviy tanqidning tabiatidagi kulgililik unsuri avomning
mahbubi, tag’in to’g’risi uning o’z ijodidir.
Uslub degan narsa til bilishga bog’liq bo’lgan va har bir yozuvchining tilining
xarakteri kabi bo’lib tanilgan bir xususiyatdir

ABDULLA ORIPOV

(1941)
Atoqli shoir, O’zbekiston qahramoni Abdulla Oripov Qashqadaryo viloyat Koson
tumanidagi Neko’z qishlog’ida tug’ilgan. 1963-yili Toshkent Davlat universitetining
jurnalistika fakultetini tugatadi, so’ng «Yosh gvardiya» (1963—1969), G’afur G’ulom
nomidagi adabiyot va san’at (1969—1974) nashriyotlarida ishlaydi. O’zbekiston
yozuvchilar uyushmasida kotib, 1995-yildan hozirga qadar uyushma raisi vazifasida xizmat
qilib keladi.
Xalqimizning ardoqli shoirlaridan Abdulla Oripovning poetik ijodiga xos shoirona
falsafiy mushohadalar uning dramaturgiyasida ham teran ifoda topgan.
Dantening «Ilohiy komediyasi»ni o’zbek tiliga tarjima qilgach, dramatik doston
shaklidan foydalanib, 1978-yili «Jannatga yo’l», 1988-yili «Ranjkom» asarlarini yaratadi.
Ularda o’tkir hajviy fosh qilishlik usuli yaqqol bo’rtib turadi. Yorug’ dunyoning sarsonsargardonliklari, ezgulik va inson qadr-qimmatining oyoq osti bo’lishi muallifni qayg’uga
solgan edi.
A. Oripov Amir Temur tavalludining 660-yilligiga atab 1996-yili «Sohibqiron» asarini
yaratadi.
«SOHIBQIRON» ASARI HAQIDA SHARHLAR
«Sohibqiron» spektaklini sahnalashtiruvchi O. Salimov shoir A. Oripovning pyesasini
falsafiy-romantik drama uslubida talqin qilarkan, uni dramatizm bilan boyitadi,
qahramonlar holatlarini psixologik tahlillarda ochib beradi. Rejissorning maqsadi —
podshohning ko’p qirrali obrazini qudratli, buyuk davlat qurishdek yagona niyat
yonayotgan insonning murakkab, iztirobli kechinmalari mohiyatini yoritishdan iborat.
Spektakl kompozitsion yaxlitligi bilan ajralib turadi. Unda muqaddima, xotima mavjud
bo’lib, ularda xor va bashoratchi ishtirok etadi. Sahnada umumlashma muhit yaratilgan,
unda ifoda vositalari bilan voqealar o’rni va vaqti belginadi. Oddiy va ixcham dekoratsiya
yechimi sahnalarni erkin joylashtirish hamda asosiy e’tiborni Amir Temur siymosiga
qaratish imkonini beradi. Ruhiy holati o’ta iztirobli damlarda rejissor yirik tasvirga
murojaat qiladi. Projektor nuri qahramonni umumiy fondan ajratib, tomoshabinlarga
yaqinroq qilib ko’rsatadi.
Ana shunday kuchli, iztirobli sahnalardan biri suiqasd sahnasidir. Adabiy manbada bu
voqea haqida qisqa dialogda eslatib o’tiladi. Spektaklda esa rejissor keng qamrovli
mizansahna quradi... Sukunat ichra yolg’iz o’tirgan Amir Temur davlat taqdiri haqida
chuqur o’yga tolgan. Birdan eshikning asta g’ichirlashi eshitiladi. Ohista bosilgan qadam
tovushlari quloqqa arang chalinadi. Ola-chalpoq sho’lalarning jimir-jimiri, soyalarning
lopillashi yovuzlikdan darak beruvchi muhitni yanada kuchaytiradi. A. Ergashevning
musiqasi vaziyat dramatizmini juda aniq aks ettiradi. Rejissor shu tarzda barcha sahna
vositalaridan — nur, tovush, musiqadan unumli foydalangan. Bu vositalar bosh qahramon
xarakterini ochishga xizmat qiladi. Amir Temur yonidan uchib o’tgan kamon o’qi taxtga
sanchilganda ham o’rnidan turmaydi. U sukut saqlagancha saroy a’yonlarining harakatini
kuzatadi, o’z hissiyotini oshkor etmaydi. Hatto uni necha bor o’ldirishga uringan Amir
Husaynni olib kirishganda ham, hukmdorning kiprigi qilt etmaydi. Raqibini teshib
yuborgudek sovuq nigoh, ulug’vor vajohat, mag’rurona odimlar — bularning hammasi bir
bo’lib oshkora g’azab va nafratdan kuchliroq ta’sir qiladi.
T. Mo’minov Temurning to’laqonli siymosini gavdalantirgan. Tomoshabin ko’z
o’ngida o’tkir aql, kuchli iroda sohibi bo’lgan mard inson namoyon bo’ladi. Bundan Amir
Temur qattiqqo’l, ulug’vor, bosiq. Amir Temurning avlodlariga qaratilgan so’nggi
monologi hokimiyat sohibi bo’lgan insonning hayotdagi o’rni va ma’nosi haqidagi ko’p
yillik o’ylarining o’ziga xos yakuniday jaranlaydi.