|
Funksionalizmning asosiy prinsiplari shakllarni funksionalligi,
m a’qulligi va universalligi bo‘lgan. Nemis funksionalizmining
mumtozi D.Rams uning asosiy xossalarini aniqlagan: murakkablik-
ning o‘rniga oddiylik, noodatiyni o‘rniga odatiy, modalining o‘rniga
13
uzoq yashaydigan, emotsionalning o ‘miga funksional, turli taassurot
qoldiradiganning o ‘miga oqilona bo‘lishi lozim deb hisoblagan.
Italiyan dizayni nazariyasida dizaynda modemizmni farqlaydigan
funksional loyihalash y o ii loyiha ongini “kuchli” yo‘li deb hi-
soblandi. “Kuchli loyihalash”ni prinsipial xususiyatlari qat’iy funk-
sionalizm, ilmiy-texnikaviy taraqqiyotni maqtash, ratsionalizm,
avtoritar loyiha-mafkuraviy ta ’limotga intilish, ijtimoiy muhandis-
likning prinsipi, dizayn mahsulotlar iste’molchilarni abstrakt-tipolo-
gik modellash bo‘ladi. Bu xossalar davr m e’morchilarni (Le Korb-
yuze, Ginzburg aka-ukalar), dizaynerlami (rus konstruktivistlar) va
modelerlarni (K. Shanel) ijodiy konsepsiyalarini ifodalaydi. [9]
XX asming oxirida madaniyatni yangi konsepsiyasi postmo-
demizmni barpo etilishi ro‘y berdi. Bu davrda qat’iy xulq qoida-
lami o ‘miga flyuralizm va erkin tanlash keldi. “Industrial jam oat”
mafqurasining o ‘miga “postindustrial ja m o a t’ konsepsiyasi keldi, u
rivojlanish va tarqqiyot g ‘oyasiga qarama-qarshi “taqqoslash va
to ‘plash” shiorini taklif qildi.
Yangi jamiyatda “postindustrial sivilizatsiya,,ni mafkura-
chilaming fikrlari bo'yicha asosiy omil sifatida kapital va mehnatni
o ‘rniga ma’lumot va bilim, ijtimoiy tarkib sifatida esa sinflar emas,
teng huquqli “ш 'lumot uyushm alarr bo ‘lishi lozim.
“Ochiq tizim”\m g‘oyasi zamonaviy fan va madaniyatni asosiy
g'oyasi bo‘ldi. Bu o'zgarishlar falsafada, m e’morchilik nazariyasida
yangi konsepsiyalami paydo bo‘lishiga sabab bo‘ldi, ular
“postmodernizm” deb ataldi. Postmodernizm konsepsiyasida yangi
davrda Yevropa ratsionalligining inqirozi o ‘z aksini topdi. “Yangi
fik rla sh ” ongda “ideal but”lardan voz kechishni targ'ib qiladi.
Boshqacha aytganda, postmodernizm insonning barcha faoliyat
turlarida radikal flyuralizmni, ya’ni birlikdan voz kechib, ko‘plikni
da’vo etishni talab qiladi: falsafada - yangi davming metafizika
ongini radikal o'zgartirishini; siyosatda - markazlashtirilmagan si-
yosatni; estetikada - yuqori va ommaviy madaniyatlami bog‘liq-
ligini va ana’nalarga qaytishni nazarda tutadi.
Postmodernizm ongli eklektikalikka, mozaikalikka o ‘tishni,
an’anani parodiyaga oid qaytadan ko‘rib chiqishni, klassika va
avangardni, past va balandni, elitar va ommaviyni aralashishni
nazarda tutadi.
14
Postmodernizmga oid rag‘batlari XX asrni oxirida me’mor-
Chilik postmodernizmida, tasviriy san’atni “yangi to ‘Iqin "ida
(transavangard, “yangi yo w o yila r”, “madaniy rangtasvir" “erkin
figurativlik”, uyangi to Iqin ”ning grafikasi), “yangi dizayn”da o'z
ifodasini topdi. Yangi yo‘nalishning eng prinsipial xossalaridan biri
eklektizmdir. “Radikol eklektiklik” har xil uslubiy chegaralanishdan
erkin “ochiq shakl” eklektikasini nazarda tutadi. Eklektizm nafaqat
uslubiy yo‘nalishlar orasida qarama-qarshilik yo‘qligini va ulaming
teng huquqlikni birga mavjudligi, balki zamonaviy me’mor, rassom
va dizaynerlaming ijodini asosiy usuli sifatida ham tushuniladi.
Dizaynda “yangi tafakkur” insonparvar-ekologik yo‘naltirilgan
fikrlashning timsoli, dizayner kasbining yo‘nalish stimuli, dizaynda
“muhit y o T ’ini barpo etilishidir. “Yangi dizayn”, birinchidan,
dizayner va iste’molchini o‘z ijodiy fikrini erkin ifodalash uchun
postulatiga, ikkinchidan, “loyiha realizm’'i postulatiga va, uchin-
chidan, printsipial konseptual, tipologik va janr flyuralizm postu
latiga asoslanadi.
Italiyan nazariyachisi A.Manchini loyihalash yangi paradig-
masini paydo bo‘lishiga olib kelgan quyidagi asosiy sabablami
keltirgan:
- dizaynning ierarxik monotsentriklik modelini inqirozi -
postmodern davrida bir markaz mavjud emasligini aniqlaydi.
Kompyuter inqilobi korxonani tik ierarx tarkibini o ‘zaro ijodiy
aloqalashgan professional-ijrochilarni yotiq tarmog'iga almashishga
olib keladi;
- taraqqiyOt va utilitarizm g‘oyasining inqirozi. Foydali kriteriy
o ‘yin va gendonistik lahzalariga tan berdi;
- mexanisizm inqirozi - texnikani minityuralizatsiyalangani
funksiyaning tashqi moddiy ko‘rsatkichini yo‘qolishi. Robotlangan
korxonalarni moslashuvchanligi, katta seriyali korxonalarni mini
tyuralizatsiyalangani va hunarmandchilik korxonalarni ahamiyati
qayta tiklanishi dizaynda shakllanishga texnologik va korxona
cheklanishlarni bartaraf qildi;
- standart va tartibni inqirozi. “Yangi dizayn” asosiy prinsip
funksionalizmdan (shakl funksiyasiga rioya qiladi) va “yaxshi
shakl” tushunchadan voz kechdi.
15
Do'stlaringiz bilan baham: |
