X. X. Komilova, U. A. Vohidova

1.2  Dizaynda loyihaviy konsepsiya
Kostyum  dizaynida  ijodiy  konsepsiya.  Zamonaviy  dizaynni 
muammolarida  ijodiy  konsepsiya  muammosi  (asosiy  g‘oya, 
loyihalash  maqsadi  va  vazifalarini,  ma’naviy  yo‘nalishi)  markaziy 
o‘rinni  egallaydi.  Konseptuallik  -   bu  loyiha  madaniyatning  mohi- 
yatini  asoslaydigan  umumiy  ijodiy  ko‘rsatmadir.  Ijodiy  konsepsiya 
loyihaning  qiymati  va  m a’naviy  mazmunini  belgilaydi.  Ijodiy 
konsepsiyaning  mazmuni  va  xarakteri  nafaqat  muallifni  shaxsiy 
dunyoqarashi  bilan,  balki  loyiha madaniyati va jamiyatni  rivojlanish 
asosiy  rag‘batlari  bilan  bog‘liq.  Odatda,  dizaynda  konsepsiyalar 
muhim  muammolarni  ifodalaydi,  ular  jamiyatni  va  insonni  haya- 
jonlantiradi.  Dizayn  insonlarning  ehtiyojini  hisobga  olishi  zarur  va 
ulaming muammolarini yechishda o‘z hissasini qo‘shishi  lozim. Aks 
holda  u  madaniyatda  insonparvarlik  ma’nosidan  o ‘z  mavjudligidan 
mashhur bo‘ladi.
Dizaynning  konsepsiyalarini  loyihalash  quyidagi  asosiy  yo‘l- 
Iar bilan bog‘liq:
-  baholash yo  ‘li  -  loyihalashni jamiyat  va  insonning  turmush 
tarzi  va  shaxsning  turini,  ijtimoiy  va  shu jumladan  estetik  qoidalari 
bilan  bog‘liq  obyektiv  va  subyektiv  boyliklarni  yaratish  faoliyatini 
ko‘rib chiqadi;
-  tizim yo  ‘li  -  dizayner  loyihalash  obyekti  moddiy-funksional 
va  ijtimoiy-madaniy  elementlarini  o‘zaro  bog‘liq  tizim  sifatida

---

ko‘rib  chiqadi.  Tizim  yo‘li  muhit,  uning  elementlarini,  inson  va 
jamiyatning  ishtirokida  o ‘tayotgan  jarayonlar  orasidagi  aniq 
funksional  bog‘Iiqliklami  aniqlashni  ko’rib  chiqishni  talab  qiladi. 
Loyihalashda shunday yo‘lning  natijasi -tizim li obyektni tuzilishi;
- 
muhit yo ‘li -   inson  fazoviy-buyum  muhitini,  hayotiy  atrofmi 
o ‘zlashtirish  natijasini  ko‘rib  chiqadi.  Insonning  faoliyati  va 
muomalasi  muhitni  ayrim  elementlarini  birgalikda  bog‘laydigan 
markaz  va  aniqlaydigan  faktor  sifatida  e’tiborga  olinadi.  Bu  holda 
loyihalash  yaxlit  siymoni  yaratishga  va  muhitni  funksional  tashkil 
etishga yo‘naltirilgan.
Kostyum  dizaynida  mavjud  konsepsiyalar,  odatda,  o ‘z  davr 
dizaynning  asosiy  muammolarini  oqimidadir  va  turmush  tarzini 
o ‘zgarish  umumiy  rag‘batlari  bilan  bog'lanishidadir.  Ammo,  bu 
umumiy  rag‘batlar  dizaynda  har  xil  mualliflar  konsepsiyalarida 
o'zlashtiriladi,  ya’ni  dizaynerlar  buyumning  funksiyasiga  o ‘zgacha 
qarashadi,  garderobni  ta’milash  turli  konsepsiyalarini  tarafdorlari 
bo‘ladi,  har  xil  shakllantirish  usullarni  qo‘llashadi,  turli  turmush 
tarzida yashayotgan insonlarga o‘z kiyimini taklif etishadi.
Bundan  tashqari,  kiyim  dizaynini  o'ziga  xosligi  shundaki, 
konsepsiya  matnda  emas,  balki  vizual  shaklda  o ‘z  ifodasini  bayon 
etadi.  Modani  mavsumiy  o ‘zgarish  ritm  an’anasi  kiyim  dizaynida 
ijodiy  konsepsiyasini  asosiy  o'ziashtirish  shakli  -  modellar  namo- 
yishidir.  Konseptuallik  faqat  kiyim  modellashdagina  emas  (garchi 
bu  eng  muhimi  bo‘Isa  ham),  balki  modellarni  tanlashda,  muayyan 
siymo  yaratishda  (soch  turmak,  grim  va  b.),  musiqa jo'rligida  va 
namoyish o‘tqazish joyda namoyon bo‘ladi.
Dizaynerlaming  muallif  ijodiy  konsepsiyalari,  odatda,  loyiha 
madaniyatni  rivojlanish  umumiy  tendensiyalaridan  xoli  emas  va 
dizaynda mavjud u yoki bu umumiy konsepsiyalarga qayd qilmaydi.
XX  asrda  loyihalashda ikki  global  konsepsiyalari  mavjud:  XX 
asrning  birinchi  yarmida  dizaynning  rivojini  aniqlaydigan  funksio- 
nalizm;  XX  asrning  oxirida  postmodemizm  (“yangi  dizayn”, 
“antifunksionalizm”).