X. X. Kamilova, N. A. Isaxojayeva, K. R. Fuzailova kostyum kreativ grafikasi

2.3. Odam qomati proporsiyasi va uning tasnifi
rasm. Ayollar qomatining turli yoshdagi proporsiya tasnifi.

Inson gavda praporsiyasi o‘lchamining yana boshqa usullari ham mavjudki, ulami bilib qo‘yish maqsadga muvofiqdir. Masalan, qo‘l gorizontal chozilganda ikki qo‘l lx>shlarining oraliq masofasi odam bo‘yiga teng keladi. Odam bo‘yining tik o‘rtasidan o‘tgan chiziq jins muskuli boshlanish joyidan o‘tadi.

Ma'lumotga ega bo‘lganimizdek, katta odam qomatining urnumiy balanligi etti yarim va sakkizta bosh oMchamidan iborat. To’g‘ri proporsiyali qomatni chizish uchun to‘g‘ri vertikal chiziq o'tkaziladi va unda ko‘rsati!gan oMchov birligi sakkiz marta belgilanadi. Bu vertikaldan qomatni qurish mumkin bo‘lgan gorizontal to‘g‘ri chiziqlar joylashtiriladi. Qomat chizib bo‘lingach, yordamchi chiziqlar lastik bilan o‘chiriladi.

Libos dizayneri yaratgan kiyimni modelga moslashtirish jarayo- nida odam tanasi proporsiyasini, yalang‘och qomat va uning tuzilishi- ni bilgan holda, unga e’tibor qaratishi muhimdir. Odam qomati - bu avvalo tananing anatomik tuzilishi natijasidir. Tana tuzilishining murakkabligi, jonliligi va undagi egiluvchanlik holatlari ilk bor natura bilan ishlaganda kishini cho‘chitishi tabiiy, natura mukammal darajada ishlanishi uchun ko‘p yillik amaliyotni talab etadi. Haykal- tarosh Alberto Jekomerti fikricha, oriq va novcha qomatlarni ajoyib ko‘rinish ega, bu qomatni novchaligi libos modelga zamonaviy tus beradi.

22. 
    rasm. Erkaklar qomatining turli yoshdagi proporsiya tasnifi.
    

Tajribalar natijasi shuni ko‘rsatadiki, qomat me’yor darajasida bo'lmaganda zaruriy detallarni ko‘rsatib berish qiyinchilik yaratadi. Yaratilgan eskiz modellari namunasi standart qomat proporsiyasiga mos bo‘lganda, ishjarayoni yengil kechadi. Ishning tarkibi va chizish uslubinin tajribaviy va tanqidiy baholanishi sizga o‘ziga hoslikni va o‘zaro farqlanishlarni anglashga yordam beradi. Agar takrorlanmas usulda ish jarayoni olib borilganda, to‘g‘ri texnik eskizlar qo‘lla- nilishi muammoni bartaraf etadi.

0‘ylamasdan, mexanik ravishda chiziq va tuslami aks ettirib va nigohidan uzoq yoki yaqinda joylashgan jismlaming na konstruksion - shakli va uning fazodagi o‘rnini his qilmagan holda chizilgan tasvirlarni tez-tez uchratish mumkin. Bunda barcha ko‘z ilg‘agan narsalar bir maromda, bir hil e'tibor bilan tasvirlanadi, boshqacha qilib aytganda asosiy narsaga urg‘u berilmaydi.

Buning sababi tasvirlovchining yaxlit ko‘ra olish, bir detalni boshqa katta shaklga bog‘lay olmaslik, asosiy ichki qurilmaga bo‘y- sundirolmaslik qobiliyatini yo‘qiigidir. Ko‘pincha tasvirlovchining ko‘rganni eslab qolish xotirasining rivojlanmaganligi, shu bilan birga, tasvir yuzasini tashkil qila olmaslik, mutaxassislar tili bilan aytganda komponovka qila olmaslik tasviriy san’atda aqlga sig‘maydigan holat. Yuqorida keltirilgan kamchiliklarni bartaraf etish yo‘li bu nabroskadir (qalam chizgilardir).

Nabroska nima va u nimasi bilan oddiy chizma tasvirdan farq qiladi?

Nabroska deb qisqa, boshqacha qilib aytganda, tezkor 3-5 daqiqa davomida bajariladigan tasvirlarga aytiladi. Lekin bu uning asosiy xususiyati emas. Uni qisqa va uzoq davom etadigan jarayonni solishtirish orqali tushunish mumkin. Xarakter jihatdan uzoq davom etadigan tasvir analitik tasvirlarga kiradi, bu jarayon bajarilishida shakl va uning fazodagi joylashuvi, qurilmasi, plastik birligi va b. o‘rganiladi. Uzoq davom etadigan tasvirlar yaxlitlikdan-xususiylikka qadar, aniqrog‘i, katta shakldan mayda detalgacha, alohida bo‘laklar va detallarni yaxlitga bo‘ysunishi sxemasi bo‘yicha bajariladi. Bunda boshi, o‘rtasi va oxiri kuzatiladi.

Nabroskada esa hammasi boshqacha. Hammasini baravar qilish, bir lahzada qurish, chizish, tasvirni biror bir yechimga bajariladigan vositalar tanloviga olib kelish kerak. Nabroskani shiori: “Minimum vosita- maksimum ifoda”.

Nabroskaning maqsadi - xarakter va harakat. Asosiysi ham shunda. Detallar bartaraf qilinadi. Bor e’tibor tasvirlanuvchiga qaratiladi. Uzoq davom etadigan analitik tasvirlarda kuzatiladigan davomiylik yo‘q. Tasvirni mazmunini tashkil etadigan barcha

elementlar, ortiqcha tayyorgarliksiz darhol bajariladi. Shuning uchun nabroskani ko‘p hollarda sintetik tasvirlash ham deb atashadi.

Nabroskalar ko‘rganni eslab qolish xotirasini haddan ziyod rivojlantiradi, ayniqsa, harakatdagi modellarni (hayvonot bog‘ida, ko‘chada, stadionda va h.) ko‘rish xotirasisiz yuqorida ta’kidlanga- nidek, tasvir ishlash nihoyatda qiyin, mumkin ham emas.

Agar davomiy chizmatasvirdahar-xil kam-ko‘stlarni to‘g‘rilash mumkin bo‘lsa, nabroskada ular mumkin emas. Muvaffaqiyatsiz hollarda esa, o‘sha modelni birinchi nabroskasidagi xatolarini to‘g‘rilab yangi nabroskalarini ishlash mumkin.

Shunday ekan, barcha aytilganlardan quyidagi xulosaga kelish mumkin, nabroska ishlash natijasida ko‘rishdagi barcha muammo- lami erta yo kech bartaraf etish, yoki minimumga tushirish mumkin.

Nabroskalar ikki xil turda bo‘ladi: birinchisi - aslida nabroskalar xarakterli xususiyatlari bilan va ikkinchisi - nabroskalardan keskin farq qiluvchi homaki rasmlar. Ularni bo‘lajak kompozitsion asarlarga xoh u grafik ish bo‘ladimi yoki matodagi tasvir, illyustratsiya, plakat, teatr dekoratsiyasigami va shunga o‘xshash narsalarga bo‘lajak material sifatida yaratishadi. Xomaki suratlarga nabroskalarga qaraganda ko‘proq va batafsilroq model holatini imkon qadar o‘rganib ishlab chiqiladi.

Xomaki suratlar kompozitsion asarga tayyorgarlik ko‘rishning ahamiyatli qismidir. Ularni hamma yerda har qachon, rassomni taqdiri qayerga boshlasa ham ishlash kerak, hatto ular o‘ylangan g‘oya uchun material bo‘lmasa ham.

Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, har qanday ijodiy kompozitsiya tasavvurdan, hayoldan va xotiradan ishlash mahoratini talab etadi. Bu talab barcha sohada faoliyat yurituvchi rassomlarga va shu jumladan, texnolog rassomlarga ham tegishli.

Ma’lumki, to‘qimachilik mahsulotining yaratilishiga kurs, diplom va ishlab chiqarish loyihalarining ishlanmalari sabab bo‘ladi. So'ngi holatdagina eskiz qismi asosiy boMadi. Chunki oxirdagi holatda mahsulotni ishlab chiqish mualliffaoliyatiga kirmaydi. Ishlab chiqarishda, teatr va kinoda rassomning vazifasi eskizni ishlab berish bilan chegaralanadi. Loyihani materialda ishlab chiqish jarayonida rassomga maslaxatchi nazoratchi vazifasi yuklatilishi mumkin. Shu sababli xotiradan, taassurotdan va hayoldan rasm ishlash muhim ahamiyat kasb etadi.

Bular chizmatasvirning qanday turlari? Professor M.N.Aleksich “Xotiradan rasm ishlash” maqolasida yozadi: “0‘ylashimcha, asl xayoldan ishlangan chizmatasvir deb shunday chizmatasvirga aytiladiki, rassom tomonidan o‘z oldiga qo‘ygan vazifani aniqroq bajarishda kuzatilgan, o‘rganilgan yoki avval naturadan ishlangan ishlar yordamida bajarilgan ishlarga aytiladi.

Shuni ham aytish lozimki, ko‘rganni eslab qolish qobiliyati bevosita naturadan chizmatasvir bajarishda muhim ahamiyatga ega. Agarda tasvirlovchi tasvirlanayotgan muhitni yetarli darajada aniq ko‘rmasa, u muvaffaqiyatsizlikka uchraydi yoki vazifani bajarishga keragidan ko‘p mehnat va vaqt sarflaydi. Naturadan chizmatasvir ishlash, xayoldan rasm ishlashdan shunisi bilan farq qiladiki, unda model tasvirlovchining ko‘z o‘ngida turadi. Ko‘rganni eslab qolish qobiliyati kam uchraydigan holat bo‘lib, u buyuk ne’mat belgilaridan hisoblanadi. Biroq uni masq qilish orqali rivojlantirish mumkin. 0‘zidan ishlashning murakkab turlaridan yana biri xayoldan rasm ishlash hisoblanadi.

Ko‘rganni eslab qolish qobiliyatini rivojlantirish uchun doimiy nabroskalar ayniqsa, harakatdagi model (hayvonot bog‘ida, stadionda va .h.) tasvirini ishlash seanslarini o‘tkazish maqsadga muvofiq. Tasavvurdan rasm ishlashning eng yaxshi usuli avval ishlangan modelni boshqacha ko‘rinishini bajarish hisoblanadi. Masalan, ro‘paradan chizilgan boshning to‘rdan uch qismi ko‘rinib turgan tasvirini ishlash. Modelni oynada aks etgan tasvirini ishlash ham yaxshi natija beradi.

BoMajak modelerlar uchun grafikadan “Zamondosh obrazi” vazifasini bajarish o‘ta muhim. Bunday tasvirlarni bajarish o‘zidan qarab rasm ishlashni o‘rganishda stimul bo‘la oladi. Natura materiallarini yig‘ ish va umumlash va ular yordamida zamondosh obrazini yaratish mazmun jihatidan ham xotiradan ham tasavvurdan va xayoldan rasm ishlash hisoblanadi.

Teatr sahnalari uchun yaratilgan liboslami tasavvurdan ishlan­gan eskizlari juda ham yorqin. Bunday tasvirlar modeler rassomlar ishiga yaqindir.

Ayollar standart tik qomatining old va orqa ko‘rinishi. Bu

qismda standarttik qomat uzunligining old va orqa ko'rinishlar qanday chizilishi ko‘rsatilgan. Bunda konstruktiv chiziqlar libos detallarini chiziqlarini va proporsiyalarini ko‘rish mumkin. Libos dizaynini to‘liq ifodalashda qomatning old va orqa ko‘rinishi muhim. Qomatning bu holatida qo‘l va oyoq harakatlanishi natijasida turish holatini o‘zgarish imkonini yaratadi. Qomatda detallarni tasvirlash ahamiyatga ega boiib, masalan, yupqa burmasi yoki yeng hajmini, model qomatining harakatlanishi ifodasi elementlami aniq tasvirlashda yordam beradi.

22.