X. Vaxobov, A. A. Abdulqosimov, N. R. Alimkulov

 
tog’ tizmalari musson sirkulyasiyasini
 
to’sib qolib 
ichki qismlarga kirib borishga imkon bermaydi. Biroq materikning janubiy va 
janubi-sharqiy qismlarida musson havo massalari quruqlik ichkarisiga ancha kirib 
borib, aholining qishloq xo’jalik faoliyati uchun
 
 
qulay

imkoniyat vujudga keltiradi. 
Yevrosiyo hududi bo’ylab atmosfera yog’inlarining notekis taqsimlanishi havo 
massalarining takrorlanishiga, yo’nalishiga, havo frontlarining hosil bo’lishiga, yer 
yuzasining orografik tuzilishiga va boshqa omillarga bevosita bog’liq.
 
Shuning 
uchun ayrim mintaqalarning dengiz iqlimi sektorida keng bargli subtropik, nam 
tropik o’rmonlar hukmronlik qilsa, ayrim mintaqalarning kontinental sektorida 
cho’llar, chala cho’llar va dashtlar hukmronlik qiladi. Yevrosiyo hududi ustida yil 
davomida arktika, mo’tadil va tropik havo massalari joyini o’zgartirib turadi. 
Materikning markaziy rayonlari uchun yoz oylarida isigan va qishda sovuq mo’tadil 
havoning ahamiyati katta,
 
Janubi-G’arbiy va G’arbiy Osiyo ustida yil davomida 
tropik havo
 
hukmronlik qiladi. Janubiy va Janubi-Sharqiy Osiyoga yoz paytida 
dengiz tropik havo massalari kirib kelib, nam tropik iqlimni shakllanishida muhim 
rol o’ynaydi. Bulardan tashqari Yevrosiyo iqlimining shakllanishiga sovuq va iliq 
dengiz oqimlari ham ta’sir ko’rsatadi. 
Yil davomida keluvchi umumiy radiasiya miqdori Yevrosiyo hududida 
shimoldan janubga qarab o’zgarib boradi. Shimoliy rayonlarda va arktik orollarda 
yil davomida keluvchi umumiy radiasiya miqdori 1sm
2 
maydonda 60 kkal.ga yaqin, 
G’arbiy Yevropada 70 kkal.dan
 
140 kkal. gacha ko’payadi, Osiyoning janubiy va 
Sharqiy qismlarida 120-180 kkal.ni tashkil etadi. Bu ko’rsatkich Arabiston yarim 

---

217 
orolida eng maksimal darajada bo’lib 200-220 kkal. gacha yetadi. Shuning uchun 
Arabiston bir yilda k e l a d i g a n umumiy radiasiya
 
miqdori jihatidan Yer yuzida 
birinchi o’rinda turadi. Yillik radiasiya balansi ham Yevrosiyoda shimoldan janubga 
tomon keskin o’zgarib boradi. Materikning yuqori geografik kengliklarida radiasiya 
balansi 1 sm
2