X. U. Aliyev Darslikda umumiy patofiziologiya, tipik patologik jarayonlar asoslari va

189

---

2
. 0 ‘sma hujayralarining membrana retseptorlari yordamida 
©kstratsellular matriksni o‘rab turuvchi glukoproteinlarga yopi­
shib qolishi.
3. Metalloproteazalar yordamida hujayrani o‘rab turuvchi 
ekstratsellular matriksni eritib yuborishi va bazal membrana or­
qali tomirlarga o‘tishini yengillashtirishi.
4. 0 ‘sma hujayralari tomonidan har xil omillar ishlab chiqa­
rilishi. Ular xemotaksisni stimullaydi hamda hujayra tashqarisidagi 
matriksga va tomirlarga kirishga yordam beradi.
2. 
Metastaz (yunoncha metastasis — joyni o‘zgartirish, siljish, 
ko‘chish) berish — o'sma hujayrasining birlamchi o ‘smadan 
uzoqda joylashgan a’zo va tqimalarga o'tib, ularda yangidan 
ikkilamchi o'sma tugunlarini hosil qilishi. O'sma hujayrasining 
tarqalish yo'liga qarab limfogen (limfa va limfa tomirlari orqali 
tarqalishi), gematogen (qon va qon tomirlari orqali), gemato- 
limfogen (ham limfa, ham qon orqali), bo'shliq orqali (ya’ni 
bo'shliq ichidagi suyuqlik orqali, masalan, serebrospinal, qorin 
bo'shlig'ida tarqalishi), implantatsion (o'sma hujayralarining 
to'g'ridan-to'g'ri yaqin aloqadagi a’zo va to'qimalarga o'tishi, 
masalan, o'sma hujayrasining yuqori labdan pastki labga o'tishi) 
metastazlari farqlanadi.
Limfogen, gematogen va limfogematogen metastazlar rivoj­
lanishida 3 bosqich kuzatiladi:
1
) invaziya bosqichi — o'sma hujayrasining tomir devoridan 
uning ichiga kirishi. Bu bosqichning rivojlanish mexanizmida 
yuqorida ko'rsatilgan infiltrativ rivojlanish omillari ishtirok etadi. 
Unda o'sma tomirlari tuzilishidagi yetishmovchilik kam ahamiyatga 
ega (o'sma tomirlari kattaligidan qat’iy nazar kapillar devoriga 
o'xshab faqat endoteliy qavatidan tashkil topgan);
2
) hujayra emboliyasi bosqichi — bunda qon yoki limfa tomiri 
bo'shlig'iga tushgan o'sma hujayrasi tomirlar yuzasiga yopishadi 
va uning atrofiga fibrin to'planadi. Shu tariqa hujayra emboliyasi 
hujayra tromboemboliyasiga aylanadi. Qon ivish xususiyatining 
oshib ketishi va maxsus antitanalarning hosil bo'lishi o'sma 
hujayralarini T-killerlar ta ’siridan muhofaza qiladi, shu bilan 
barcha o'sma hujayralarining «antigen niqoblanishi» ni vujudga 
keltiradi;
190

---

3) 
o'sma hujayralarining normal to ‘qimaga kirish bosqichi. Bu 
bosqich o'zining mGhiyati jihatidan invaziya bosqichiga o'xshash, 
lekin undan farqi shuki, o'sma hujayralari o'sma to'qimasidan 
tomirga emas, balki tomirdan normal to'qimaga qarab harakat 
qiladi, u yerda ko'payadi va yangi o'sma tugunlarini hosil qiladi. 
Bu bosqichning rivojlanish m exanizm ida asosan invaziya 
rivojlanishidagi omillarning ahamiyati katta.
Residivlanish yoki qaytalanish. Residivlanish (lotincha 
recidivo — qaytalanish, takrorlanish) o'sma jarayonlarining qayta
— takroriy rivojlanishi. Residivning sabablari:
a) o'sma to'liq olib tashlanmasligi;
b) operatsiya. vaqtida ablastika qonunlari buzilishi natijasida 
o'sm a hujayralarining normal to'qim aga yopishishi va imp- 
lantasiyasi;
d) DNK onkogenlarining normal to'qimaga implantasiyasi. 
Bunga operatsiyadan keyin yuzaga keladigan immunodeprsessiya 
ham sabab bo'lishi mumkin.
Kaxeksiya.