X to‘xtaboyev kimyo 9

“kelinchak g‘ori”
nomi bilan 
ataladi. G‘orni ko‘tarib turgan kelinchak timsolidagi bu tosh 
haykal qanday paydo bo‘lgan bo‘lishi mumkin? Javobingizni 
kimyo viy reaksiya tenglamalari bilan asoslab bering. G‘orlar-
ning paydo bo‘lishi haqida o‘zingizning fikrlaringizni bayon 
eting.
http:eduportal.uz

---

61
12-§.
Kremniy. Kremniyning davriy sistemadagi 
o‘rni va atom tuzilishi
Kremniyning p-elementlar oilasiga mansub ekanligini qanday izohlaysiz?
Si (+14) 2; 8; 4 1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
2
t
s
,°C
t
q
, °C
 

ê
, g/cm
3 

a
, g/cm
3
Kashf etilgan
1420
2355
3,3
2,33
I. Berselius, 1823
qumtuproq SiO
2
kaolin Al
2
O
3
.2SiO
2
.2h
2
O
dala shpati K
2
O.Al
2
O
3
.6SiO
2
Si
SiH
4
SiO
2
SiCl
4
SiI
4
K
2
SiF
6
SiC
Na
2
SiO
3
SiBr
4
SiS
2
K
2
SiF
6
Mg
2
Si
Ishlatilishi:
Kremniyli po‘latlar 
Elektron sxemalar
Fotoelementlar 
Karborund
Keramika
Kremniy davriy sistemaning uchinchi davri to‘rtinchi gu ruh 
bosh guruhchasida 14- tartib raqami bilan joylashgan, p-ele-
mentlar oilasiga kiradi. Nisbiy atom massasi 28,086 ga teng. 
Tashqi elektron pog‘onasida to‘rtta elektron tutadi.
↑↓
↑
Si 14 +14 -14 1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
2
3d
0
3s
2
3p
2
...
↑
Davriy sistemada kremniy elektronlarni oson beruvchi va
elekt ronlarni oson qabul qiluvchi elementlar orasida joylashgan. 
O‘zi ning birikmalarida (Sih
4
) kremniy to‘rt valentlilikni na-
mo yon qiladi. Quyi oksidlanish darajasi –4. Yuqori oksid la-
nish darajasi esa +4 (SiO
2
). Atomlarning nisbatan yaqin elektr-
http:eduportal.uz

---

62
manfiylikka ega ekanliklari natijasida Si–h bog‘ining kam qutb-
langanligi, molekulaning qutbsizligi beshinchi, oltinchi, yettinchi 
guruhlar bosh guruhchalari elementlaridan farqli ravishda krem-
niy ning vo do rodli birikmasi kislotali yoki asosli xossalarni 
namoyon qil ma sligiga sabab bo‘ladi.