X to‘xtaboyev kimyo 9

»
a
a
Mustaqil yechish uchun masala va mashqlar
1. G‘allani saqlash uchun foydalaniladigan omborxonalardagi 
zaharli hasharotlarga qarshi kurashish maqsadida xonaning 
har 1 m
3
hajmi uchun 24 grammdan oltingugurt yoqiladi. 
Omborxona havosidagi oltingugurt (IV)-oksidning kon-
sentratsiyasini (mol/l) hisoblang.
2. Osh tuzi va konsentrlangan sulfat kislotadan foydalanib,
natriy sulfat olish maqsadida qurilgan korxona atrofida 
qanday ekologik muammolar vujudga keladi? Ushbu kor-
xona chiqindisidan qanday muhim mahsulot olish mum-
kin? Bu bilan ekologik muammo hal bo‘ladimi?
3. Kimyo korxonalaridan birining atrofidagi havo vodo rod 
sulf id bilan if loslangan. 5 km radius va 2 km baland-
likdagi havoda vodorod sulfidning yo‘l qo‘yiladigan eng
http:eduportal.uz

---

185
katta konsentratsiyasi 0,01 ml/l ga teng. Agar vodorod 
sulfidni to‘liq tutib qolish imkoni bo‘lsa, undan qancha 
sulfat kislota olish mumkin bo‘lar edi?
4. Tarkibida 80 % uglerod bo‘lgan 2 t tabiiy ko‘mirni yon-
dirish uchun n.sh.da o‘lchangan qancha hajm havo kerak?
5. Kislotali yomg‘ir yog‘ishi mumkinmi? Nima sababdan?
Sodir bo‘lishi mumkin bo‘lsa, uning kimyoviy jarayonlarini 
izohlang. Kimyoviy reaksiya tenglamalarini yozing. Bu
jarayonlarning salbiy holatlarini va oldini olish choralarini
taklif eting.
6. Maishiy va sanoat korxonalaridan chiqayotgan oqova suv-
larning biosferaga salbiy ta’siri nimada deb o‘ylaysiz. 
Ushbu salbiy holatlarning oldini olish uchun sizda qanday 
tak liflar bor?
40-§.
 
Davriy qonun va elåmåntlar davriy
sistemasining ahamiyati 
Davriy qonun kashf qilingunga qadar moddalar va ular 
ora si dagi o‘zaro tabiiy bog‘liqlik A hmad al-Farg‘oniy, Abu 
Rayhon Bе 
r uniy, M.V.Lomonosov, I.Dеbеrеynеr, L.Mеyеr, 
U.Odling, J.Nyu lеnds, J.Dyuma, A.Shankurtua kabi ensik-
lopеdist olimlar to 
mo 
nidan turli usullar bilan izohlashga 
harakat qilinganligi tarixiy manbalarda qayd etilgan.
Davriy qonun tabiatda mavjud bo‘lgan kimyoviy elеmеntlar
orasida o‘zaro tabiiy bog‘lanish mavjudligini ilmiy jihatdan asos-
lab bеruvchi umumiy qonun ekanligi bilan muhim nazariy va 
amaliy ahamiyatga egadir.
1869- yilda D.I.Mеndеlеyеv tomonidan davriy qonun ta’rif-
langan vaqtda 63 ta kimyoviy elеmеnt mavjud edi.
hozirgi kunda ma’lum bo‘lgan 118 ta kimyoviy elеmеntning
55 tasi davriy qonun va davriy jadval asosida kashf qilingan.
Kimyoviy bog‘lanishlar, valеntlik, elеktromanfiylik, oksid-
lanish darajalari kabi fundamеntal tushunchalarni ta’rif lash 
va asoslab bеrish uchun ham davriy qonunning ahamiyati 
cheksizdir.
http:eduportal.uz

---

186
Davriy qonundan kеlib chiqadigan bir qator tushunchalar
moddalarning tuzilishi haqidagi tasavvurlarimizni nihoyatda 
kеn gaytirdi, fizika, fizik-kimyo, gеokimyo, gеologiya, minе-
ralogiya, kosmokimyo, yadro fizikasi kabi fanlarning rivojla-
nishiga asos bo‘ldi (19- jadval). 
Davriy qonun va kimyoviy elеmеntlar davriy sistemasining 
ahamiyatini atrof licha tushunib yеtish uchun atom tuzilishiga 
doir zamonaviy bilimlarga tayangan holda mustaqil masala va
mashqlar yechish talab etiladi.