X. S. Xadjayev, sh sh. Fayziyev m. E. Jabbarov. Makroiqtisodiyot

M

 

 

 

 

 

 

arkaziy  bank  –  bank  tizimi  mavjud  bo‘lgan  barcha  davlatlar  pul-kredit 

tizimining asosini tashkil qiladi.  Markaziy bankning moliya bozoridagi 

o‘rni  mamlakatda  bozor  munosabatlarining  rivojlanish  darajasiga  va  xususiyatiga 

bog’liq. Bu esa o‘z navbatida ikki pog’onali bank tizimini  shakllanishiga  asosiy 

omil bo‘lib hisoblanadi.  

Ikki  pog’onali  bank  tizimining  zarurligi  bozor  munosabatlarining  qarama-

qarshiliklaridan  kelib  chiqadi.  Bir  tomondan,  bu  xususiy  moliya  mablag’laridan 

erkin  foydalanish  huquqini  talab  qiladi.  Bu  quyi  pog’ona  banklar-tijorat  banklari 

orqali amalga oshiriladi. Ikkinchi tomondan, bu munosabatlarni ma’lum miqdorda 

tartibga  solish  nazorat  qilish  maqsadli  yo‘naltirish  zarur.  Bunday  maxsus  institut 

sifatida Markaziy bank yuzaga chiqadi. 

Markaziy bank hisob stavkasi, majburiy zaxiralar normasi, ochiq bozordagi 

operatsiyalar  yordamida  pul  yoki  asosan  bank  depozitlari  ko‘rinishidagi  pul 

massasiga  yoki  foiz  stavkasiga  ta’sir  o‘tkazadi,  taklifini  o‘zgartiradi  va  shular 

orqali pul-kredit muomalasini tartibga solib turadi. 

Keynschilar  pul  taklifining  o‘zgarishi  foiz  stavkasining  o‘zgarishiga  olib 

keladi,  u  esa  o‘z  navbatida,  investitsiyalarga  bo‘lgan  talabning  o‘zgarishi  orqali 

ishlab  chiqarish  hajmiga,  ya’ni  YaIMga  ta’sir  etadi,  deb  hisoblasalar, 

monetaristlar  pul  miqdorining  o‘zgarishi  bilan  YaIM  o‘zgarishi  o‘rtasida 

yaqinroq  aloqa  mavjud,  ya’ni  pul  miqdorining  o‘zgarishi  bevosita  YaIM 

o‘zgarishiga olib keladi, deb hisoblashadi. 

Davlatning  pulga  bo‘lgan  talab  va  taklifni  o‘zgartirish  borasidagi  siyosati 

monetar  siyosat  deb  yuritiladi.  Ushbu  siyosatni  o‘tkazish  orqali  davlat 

iqtisodiyotni tartibga solib turadi.